NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG – TIÊU CHÍ PHÂN BIỆT SỰ TIÊN TIẾN VÀ LẠC HẬU TRONG SẢN XUÂT
Loài người khi sản xuất ra tư liệu vật chất đều mang tính mục đích, tức là phải đưa lại thành quả lao động hữu ích. Thế nhưng, do ảnh hưởng của nhiều yếu tố, cùng đầu tư một lao động nhiều như nhau mà thành quả sản xuất lại có thể rất khác nhau. Ví dụ, một người trong một ngày, nếu gặt bằng liềm hái có thể gặt được một mẫu lúa, nhưng nếu dùng máy gặt lại có thể gặt được 100 mẫu, Đó là do năng suất lao động của hai người khác nhau.
Năng suất lao động chỉ hiệu suất của lao động, nó có thể được biểu thị bằng lượng sản phẩm làm ra trong một đơn vị thời gian, và cũng có thể được biểu thị bằng thời gian lao động để làm ra một đơn vị sản phẩm. Sản phẩm được làm ra trong một thời gian nhất định càng nhiều, hoặc thời gian lao động để làm ra một đơn vị sản phẩm càng ít, chứng tỏ năng suất lao động càng cao. Công thức dùng để biểu thị như sau:
Năng suất lao động = Số lượng thành quả làm ra chia cho Lượng đầu tư lao động sống.
Do phạm vi tính toán đầu tư lao động sống không giống nhau, nên năng suất lao động có thể chia ra: Năng suất lao động cá biệt và năng suất lao động xã hội. Năng suất lao động cá nhân tính theo đầu tư lao động của người lao động riêng lẻ và năng suất lao động xí nghiệp tính theo đầu tư lao động của xí nghiệp đều là năng suất lao động cá biệt. Lấy đầu tư lao động của toàn xã hội để tính toán thì đó mới là năng suất lao động xã hội.
Năng suất lao động cao hay thấp chịu sự ràng buộc của nhiều nhân tố. Những nhân tố đó chủ yếu có: Mức độ thành thạo của người lao động; trình độ phát triển của khoa học kĩ thuật và tình trạng ứng dụng; phương thức kết hợp sức lao động với tư liệu sản xuất; trình độ quản lý kinh doanh và điều kiện tự nhiên v.v... Trong những nhân tố đó, trình độ phát triển của khoa học kỹ thuật đóng vai trò quyết định.
