VĂN MINH PHÉNICE VÀ PALESTINE
Phénicie là một dải đất nhỏ hẹp nằm ở phía Đông Địa Trung Hải (thuộc Liban ngày nay).
Từ nửa đầu Thiên niên kỷ III Tr.CN, bởi sự ra đời của các thành thị và sự phân hóa giai cấp, quốc gia Phénicie dần dần hình thành. Người Phénicie có mặt ở duyên hải Địa Trung Hải từ thiên niên kỷ III Tr.CN. Họ chuyên nghề đánh cá biển, trồng ngũ cốc và chăn nuôi súc vật. Vùng đất phì nhiêu của lưu vực Sông Oron và ven biển được khai phá và trồng các loại ngũ cốc, nho và ôliu.
Nghề đánh cá nổi tiếng của người Phénicie còn tạo cho họ thành những thủy thủ gan dạ, liều lĩnh và tài năng. Họ cũng là những người vượt biển buôn bán. Phénicie nằm giữa những khu vực văn minh như Lưỡng Hà, Ai Cập, Hy Lạp và có nhiều hải cảng tốt nên khá thuận lợi cho việc buôn bán với phương Đông và cả phương Tây. Họ làm chủ trong nhiều Thế kỷ. Vì vậy từ Thế kỷ X đến Thế kỷ VI Tr.CN, thành thị của Phénicie rất sầm uất. Họ cũng thành công trong việc lập một số thuộc địa ở Đảo Sicile và Bắc Phi.
Phénicie nổi tiếng trong lịch sừ còn ở tài đóng thuyền để bán ra rước ngoài và hoạt động cướp biển. Họ đã thực hiện các cuộc thám hiểm Địa Trung Hải, Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương.
Người Phénicie không phải đã thành công trong sáng tạo mà vai trò chủ yếu là trung gian để truyền bá các yếu tố văn minh của khu vực này tới khu vực khác. Văn minh Ai Cập và Tây á được Phénicie truyền bá đến các vùng Địa Trung Hải.
Tuy nhiên, họ cũng thành công trong một số lĩnh vực văn hóa. Chẳng hạn, nghệ thuật tạo hình Phénicie đạt tới trình độ khả cao với các pho tượng, bức bích họa, đồ dùng bằng vàng, bạc, gỗ. . . khá độc đáo dù ít nhiều có ảnh hưởng tới nghệ thuật Ai Cập. Tôn giáo của Phénicie có mối liên hệ với tôn giáo Lưỡng Hà. Thần quan trọng nhất của họ là thần Ban. Người Phénicie quan niệm rằng thần Ban rất hung ác và hay nổi giận. Những lễ hiến sinh được tổ chức và trẻ em trở thành vật dâng lễ tế thần.
Thành tựu văn hóa quan trọng nhất của người Phénicie là việc sáng tạo ra hệ thống chữ cái. Ban đầu, họ mượn chữ tượng hình của người Ai Cập và chữ hình định của người Lưỡng Hà để ghi chép. Sau đó, người Phénicie cải tiến những chữ viết đó bằng cách đơn giản hóa các ghi chú thành 22 ký hiệu cũng là 22 chữ cái, biểu diễn các phụ âm hay nguyên âm. Công trình này được phát minh vào khoảng Thế kỷ XIV đến XII Tr.CN. Trong quá trình giao lưu hệ thống chữ cái này được truyền vào Hy Lạp và Hy Lạp truyền qua Châu Âu. Các loại chữ như Hy Lạp, La tinh, Nga . . . hiện đại đều có nguồn gốc từ hệ thống chữ cái của người Phénicie; đó là một đóng góp to lớn vào kho tàng văn hóa nhân loại và sự phát triển của xã hội loài người.
Vùng cao nguyên có nhiều núi hẹp và dài nằm giữa Syrie và Ai Cập là quốc gia cổ của ngước Do Thái, có tên gọi là Palestine hay Canaan. Người Canaan sinh sống từ thiên niên kỷ III Tr.CN. Họ là nhánh của người Sémites. Cuối thiên niên kỷ II Tr.CN, bộ phận khác của người Sémites là người Hébreux (thường gọi là người Do Thái) cũng xâm nhập vào Canaan. Từ những người du mục trong các sa mạc ở vùng Lưỡng Hà, Palestine và Ai Cập; người Do Thái trải qua ba thời kỳ chính là thời kỳ các tộc trưởng, sau Abraham là tới Isac và người kế vị là Jacob. Tộc trưởng Jacob còn có tên là Israel. Dân Do Thái còn có tên gọi theo vị tộc trưởng là Israel.
Sau khi di cư xuống Ai Cập và bị bạc đãi, người Do Thái đã rời Ai Cập sang bán đảo Sinai vào 1225 Tr.CN. Ở Sinai, Moice là người tổ chức cơ cấu xã hội của người Do Thái với 10 điều răn. Trải qua bao thăng trầm, năm 1028 Tr.CN, Nhà nước Do Thái bắt đầu được xây dựng. Nhưng phải từ thời David (1013 - 973 Tr.CN) và Salomon (973 - 933 Tr.CN) trị vì Palestine mới hưng thịnh. Kinh đô Jérusalem được mở rộng. Nhưng sau đó, Palestine bị chia tách thành hai. Vương quốc Israel ở miền Bắc và vương quốc Juda ở miền Nam có kinh đô là Jérusalem. Israel tồrl tại tới 722 Tr.CN thì bị Assyrie chinh phục. Juda cũng chỉ tồn tại 350 năm thì bị Assyrie rồi Babylone, Ba Tư, La Mã thống trị.
Trong nền văn minh Palestine, Đạo Do Thái được chú ý đến nhất. Nó ra đời cuối thiên niên kỷ II Tr.CN và là một trong những tôn giáo cổ xưa nhất Thế giới. Trước khi Đạo này hình thành, thần duy nhất của người Do Thái là Jéhova. Khi Moice dẫn mọi người lên Núi Sinai và ước nguyện. 10 điều răn (sau trở thành bộ phận quan trọng của Kinh Cựu ước là đạo Do Thái đã hình thành.
Những lời truyền giáo của các nhà tiên tri kết hợp với 10 điều răn làm thành bộ phận cơ bản của Kinh Cựu ước. Bộ kinh này được hình thành từ Thế kỷ VIII đến Thế kỷ II Tr.CN, bao gồm ba phần. Luật pháp, Các nhà tiên tri, Các văn sĩ thiêng liêng. Nội dung cơ bản của Kinh Cựu ước là sự nhắc nhở về điều ước, tức là những giao ước của thần Jéhova và dân Do Thái. Kinh Cựu ước còn là một cuốn sách lịch sử, một thi tập, một bộ luật và Thánh ca bao chứa trong đó.
Những giáo lý và nghi lễ của Đạo Do Thái được tập trung chủ yếu trong kinh và trong nhiều ngày lễ của đạo. Những lễ chính là: lễ Pentecote, lễ Thabernacte, lễ Chapbas, lễ Pâques (lễ Phục sinh). . . Trung tâm thờ cúng của Đạo thời cổ đại là thần miếu Jérusalem do Vua Salomon xây dựng. Các luật lệ khắt khe như cấm ăn thịt lợn, thiếu niên phải cắt da qui đầu, nhịn ăn một số ngày qui định, cấm hôn nhân ngoại Đạo . . . đã làm cho Đạo Do Thái bị bó hẹp không thể truyền bá đến các dân tộc khác. Hơn nữa Thánh kinh Đạo Do Thái tuyên bố, đó là đạo riêng của người Do Thái nên đạo này không lan rộng thành tôn giáo Thế giới. Song Đạo Do Thái đã có ảnh hưởng quan trọng trong sự hình thành những biến động tôn giáo và hệ tư tưởng của Đạo Cơ đốc và Đạo Hồi sau này. Vì thế khi Kinh Cựu ước được dịch ra tiếng Hy Lạp rồi tiếng La tinh và các thứ tiếng khác, nó trở thành nguồn đề tài lớn cho văn nghệ sỹ và là một trong những Kinh thánh quan trọng nhất của tín đồ Cơ Đốc giáo.
Văn minh Tây á đã nảy nở là phát triển khá rực rỡ, nó đã để lại những thành tựu có ảnh hưởng nhiều mặt tới sự phát triển của nhân loại.
PTS. TS. ĐINH TRUNG KIÊN
