Truyện Và Kí Chương 6
ĐỒNG TÂM NHẤT TRÍ
- Đi chợ nào đấy, anh Hai?
- Đi chợ Đụng. Thế cũn anh, anh Ba?
- Tụi cũng vậy. Thế cú mún hàng gỡ quý trong đụi thỳng bảnh ấy thế?
- Vàng mó cỳng ụng vải ạ. Cũn anh, anh cú cỏi gỡ hay hay cho khỏch hàng nào?
- Trầu non để làm thơm và để nhuộm hồng miệng xinh của cỏc chị chàng đẹp đấy.
Thế rồi hai anh bỏn hàng im bặt. Mặt trời đứng búng chiếu ướt đẫm những bắp tay bắp chõn lực lưỡng gần như để trần của hai anh. Bốn chiếc thỳng nặng nề đung đưa ở đầu hai đũn gỏnh tre đặt ngang trờn vai chỏy nắng. Bụi cuốn lờn quanh bước chõn thoăn thoắt thành một thứ màn sương, làm cho mọi cử động của hai anh mờ ảo và nhỡn xa lại cũn cú vẻ mỹ thuật là khỏc.
- Nghe này, người anh em! - Ba núi.
- Tai tụi đang lắng nghe lời anh dạy. - Hai đỏp.
- Hai ta cựng đi một chợ này, theo cựng một con đường này, lại cú cựng một mục đớch - là bỏn hết hàng, cựng một chớ hướng - là làm ăn lương thiện kiếm miếng cơm. Phải thế khụng nào?
- Anh núi muụn nghỡn lần đỳng.
- Thế cú muốn hai ta kết làm anh em khụng? Cú muốn hai ta cựng nhau giao ước thắt tỡnh hữu ỏi, và, ngay từ hụm nay, khuyờn bảo lẫn nhau, thấy đõy làm gỡ thỡ đú làm theo, mà đú đó bảo gỡ thỡ đõy cũng làm y; núi túm lại, là giữa hai ta cú sự đồng tõm nhất trớ.
- Anh dạy thật là chớ lý, xin võng theo.
- Thế thỡ, nào! Chỳ mày, đường cũn xa, chỳng ta hóy thay phiờn nhau hỏt, cho đụi cỏnh bổng trầm nộn cơn mệt mỏi nhộ.
- ễng anh hỏt trước đi.
Kon-mốo trốo lờn cõy cAU
Hỏi thăm kon-chuột đi đÂU vắng nhÀ?
Thưa rằng đi chợ đường xA
Mua đồ vật liệu giỗ chA kon-mốo(1)
- Khụn ngoan hơn cường bạo, kẻ yếu thỡ chỉ cú cỏch đú để tự vệ. - Hai núi, ra vẻ hiền triết lắm. Rồi, giọng u sầu, anh ngõn nga:
Trụng lờn hũn nỳi Thiờn ThAI,
Thấy bầy chim quạ ăn xoÀI chớn cõy.(2)
- Bài chỳ hỏt, sao nghe buồn quỏ! Như mà sự thật là thế. Ở đõu cũng cứ thấy cỏi giống chim chúc(1) biếng lười, nú chẳng chịu làm lụng gỡ cả, chuyờn bũn của người khỏc làm ra mà ăn. Mà ơ này! Dũng sụng cú cỏt mịn, cú làn nước trong veo đõy rồi! Nhớ nhỳng đụi thỳng xuống cho hàng thờm tươi tốt lỳc qua sụng.
Một lời đó hứa, Hai, anh bỏn đồ giấy, làm theo khụng chối cói.
Qua khỏi con sụng, anh Hai bảo:
- Ánh sỏng là mẹ đẻ của mọi tốt lành, mà mặt trời thỡ lại là cha của ỏnh sỏng. Vậy, anh à! Ta hóy phơi hàng một lỏt dưới ỏnh mặt trời tốt lành cho hàng lờn màu, khỏch mua thờm hài lũng, ta bỏn được giỏ hời.
Vừa núi, Hai vừa bày chỗ hàng bằng giấy bồi của mỡnh lờn ven đường núng bỏng, rồi đến nghỉ dưới búng cõy.
Một lời đó hứa, Ba, anh bỏn trầu khụng, làm theo khụng chối cói.
NGUYỄN ÁI QUỐC
Bỏo Nhõn đạo, ngày 29-9-1922.
Bản dịch: Phạm Huy Thụng,
Tỏc phẩm mới, số 58, thỏng 2-1976, tr.1.
1, 2. Nguyờn bản tiếng Phỏp cú trỡnh bày những bài hỏt dõn gian này bằng tiếng Việt kốm theo bản dịch sang tiếng Phỏp, bản thõn cỏch dịch đó ớt nhiều giải thớch ý nghĩa hàm ở trong. Dịch sỏt nghĩa và thoỏt, nhưng cú thờm thắt đụi chữ giỳp độc giả phương Tõy lĩnh hội được dễ dàng và chớnh xỏc hơn ý tứ của những bài hỏt: Seigneur Chat, vilains corbeaux, v.v... (gọi mốo bằng Chỳa, chỉ quạ là xấu xa. v.v...).
Tỏc giả lại cũn nhõn dịp giới thiệu nhẹ nhàng cả vài đặc điểm hỡnh thức của thơ ca Việt, như viết bằng chữ cỏi hoa cho nổi lờn những vần bộ ba ở chõn và ở lưng những cõu lục bỏt đó sử dụng, v.v...
Tỏc giả thường dựng chữ k thay chữ c với dụng ý cải tiến chữ quốc ngữ. Riờng ở đõy, khụng phải thế, vỡ cõy cau, vốn viết
chữ c. Ở đõy tỏc giả ý nhị muốn trỏnh liờn tưởng bất tiện trong tiếng Phỏp, khi dựng cú dụng ý chữ k để viết con, đồng thời dựng gạch nối trong "con mốo", "con chuột" để chỉ rừ con ở đõy khụng cú nghĩa riờng (con cú nghĩa tục tĩu trong tiếng Phỏp).
1. Trong tiếng Phỏp, con chim (oiseau), đặc biệt con chim xấu xa (valain oiseau), thường được dựng để chỉ hạng người bỉ ổi.