Truyện Và Kí Chương 8

Thật chỳng tụi đó nghĩ đến nỏt cả bộ úc người da vàng của chỳng tụi ra, cũng khụng tài nào tỡm thấy cỏi lẽ vỡ sao mấy ụng bà người Phỏp lại thành lập một tổ chức kỳ cục là Hội bảo trợ loài vật. Trước hết, chỳng tụi sở dĩ khụng sao tỡm ra được nguyờn nhõn đú, vỡ chỳng tụi thấy hiện nay cũn cú biết bao nhiờu là con người cựng khổ đang đũi hỏi được người ta săn súc đến họ một chỳt mà cũng chẳng được. Sau nữa vỡ những con vật đú khụng đỏng được thương yờu đến thế, mà chỳng nú cũng cú khổ sở gỡ cho cam. Trừ con sư tử đen là cú ớch cho những người cú thúi quen xỏ chõn vào giày da thỳ, cũn hầu hết nhưng con vật đú đều độc ỏc, rất độc ỏc.

Cỏi con chú ngắn mừm⁽¹⁾ chẳng đó chạy đến nhe bộ răng khả ố của nú ra mà xộ toạc cả cơ cấu của Hội nghị Pari đú sao? Thành thử con khỉ Phơlamăng và con gà sống Gụloa phải một mỡnh đương đầu với con phượng hoàng Giộcmanh ở miền Ruya⁽²⁾. Trong khi hóy cũn bị xớch cổ, thế mà con Hổ⁽¹⁾ chẳng đó nhỏ nghiến mất nhiều bộ của nước Cộng hũa đú sao? Người ta chẳng đó phớ hàng mấy triệu, mấy tỷ để nhờ hai ụng bạn vinh quang của chỳng ta là Cụntờchăc và Vơrăngghen⁽²⁾ mua hộ da con gấu Mạc Tư Khoa là con vật ngày nay hơn bao giờ hết nú khụng thớch để cho người ta tựy ý muốn làm gỡ thỡ làm đú sao? (Chao! Con vật mới quỏi chứ).

Trong số cỏc bạn hữu ở chớnh quốc của chỳng ta ai là người khụng phải phàn nàn, về tai hại do loài diều hõu⁽³⁾ gõy ra? Loài quạ⁽⁴⁾ mà lại chẳng phải là những kẻ phỏ hoại tai hại trong địa hạt tinh thần à? Cũn những con mọt già⁽⁵⁾ thỡ cú làm được việc gỡ ngoài cỏi việc chỉ chuyờn tỡm cỏch lợi dụng những sự bất hũa và những chuyện xớch mớch trong xó hội? Lại cũn con vật nào đú chẳng đó vụ sỉ đến nỗi muốn cho phộp tất cả chàng rể lỏo xược cứ việc dựng tờn nú để gọi mẹ vợ họ đú sao? Bọn mốo quý phỏi⁽⁶⁾ hỏ chẳng thật sự là những kẻ đó dập tắt cả hạnh phỳc gia đỡnh của nhiều nhà đú ư? Và những con chuột cống ở khỏch sạn⁽¹⁾ chẳng đó là những kẻ thự muụn thuở của tất cả những người đi du lịch

Chưa kể đến chú súi lỳc nào cũng là kẻ cú lẽ phải vỡ là kẻ mạnh hơn, và những con chiờn ghẻ là một mối tai họa cho cả một xó hội trung thực chỳng tụi... Nhưng trước khi kết thỳc, ta hóy núi một chỳt về những con vật ở thuộc địa.

Đỳng giữa lỳc ụng Ghinan chuẩn bị để nhờ ụng Mănggianh chuyển lờn Viện Hàn lõm khoa học một bài nghiờn cứu về việc sử dụng da cỏ mập thỡ ụng Anbe Xarụ lờn đường đi đảo Chú⁽²⁾ đọc một bài diễn văn Bộ trưởng của ụng tại xưởng ướp cỏ thu Xanh Pie và Micơlụng, cũn về phần ụng Xitơrụen thỡ ụng cho "con Sõu"⁽³⁾ khai húa của ụng bũ xuyờn qua Xahara. Hai cuộc đi cụng cỏn này - việc cụng và việc nửa cụng nửa tư - chắc hẳn thế nào cũng sẽ thu được kết quả tốt đẹp mà người ta cú quyền chờ đợi: tức là làm cho con chuột đẻ ra những quả nỳi và củng cố địa vị của những con cỏ mập thực dõn.

Người ta thường quờn tưởng rằng cỏc nhà bảo hộ của chỳng ta lỳc nào cũng thi hành cỏi chớnh sỏch của loài đà điểu⁽¹⁾. Nhưng lầm to rồi cỏc bạn ạ! Chả phải thế đõu, này nhộ: chỉ cú nhận lời mời của chỳ cỏ nục ở Hải cảng cũ thụi mà chớnh phủ thuộc địa đó khụng ngần ngại một chỳt nào mà khụng chi tiờu:

1- Đụng Dương                                 13.190.846    frăng

2- Tõy Phi thuộc Phỏp                        5.150.000           -

3- Chõu Phi xớch đạo thuộc Phỏp         348.750           -

4- Camơrun                                            390.000           -

5- Mađagatxca                                    1.837.000           -

6- Mỏctinich                                          108.000           -

7- Guyađơlỳp                                           55.000           -

8- Guyan                                                  62.000           -

9- Tõn đảo Caliđụni                                 75.000           -

10- Tõn Hờbrit                                         60.000           -

l1- Chõu Úc                                             65.000           -

12- Ấn Độ                                              135.000           -

13- Xụmali                                               97.000           -

14- Đào Rờuyniụng                                 85.000           -

15- Xanh Pie và Micơlụng                       14.000           -

để đưa vài con lạc đà, vài con bũ cỏi và vài con cỏ sấu từ cỏc thuộc địa về thành phố Macxõy.

Lại cũng phải nhận rằng cỏc nhà đi khai húa của chỳng ta đó khụng từ một sự cố gắng nào để cắm cho mấy con chim sẻ bản xứ - rất dễ bảo và rất ngoan ngoón - vài cỏi lụng cụng làm cho chỳng trở thành những con vẹt hay những con chú giữ nhà. Và nếu nhõn dõn chõu Phi và chõu Á mà được "hũa bỡnh" và "thịnh vượng" đến như thế này, thỡ chớnh những "vị đi gieo rắc dõn chủ" khụng biết mỏi mệt đú là con nhặng đỏnh xe⁽¹⁾ chứ cũn ai vào đú nữa?

Núi túm lại, số phận của tất cả những con vật ấy tương đối đó dễ chịu. Vậy, nếu cỏc hội viờn của cỏi hội cao cả là Hội bảo trợ cỏc loài vật cần phải giết thỡ giờ, thỡ nờn chăm súc đến những con khỉ bị bỏc sĩ Vụrụnốp làm cho đau đớn và đến những con cừu dõn bản xứ khốn khổ kia luụn luụn bị hớt trụi lụng, đú cú lẽ lại là một việc ớch lợi hơn.

NGUYỄN ÁI QUỐC

Bỏo Người cựng khổ ngày 1-2-1923.

Bản dịch: Nhà xuất bản Sự thật,
Hồ Chớ Minh toàn tập, tập I,
Hà Nội, 1980, tr.117-121.