Đế quốc Assur (assyrie)
Vào khoảng năm 3000 tr CN, một chi nhánh của bộ tộc Semites đã di cư từ miền ngoại Kavkaz xuống phía nam đến miền thượng du sông Tigre. Họ dựng lên ở đây thành Assur làm căn cứ địa rồi dần phát triền thành quốc gia - thành thị hay thành bang Assur còn gọi là Assyrie .
Thành bang Assur nằm ở vùng đất cao phía bắc Lưỡng Hà, đất đai khí hậu không được tốt nhưng có bãi chăn nuôi rộng lớn, có đá vôi, có đá quí tiện dụng cho việc xây dựng, lại có một vùng khoáng sản nối liền với khu vực mỏ đồng mỏ sắt ở miền Đông bắc Tiểu Á. Những tài nguyên đó tạo điều kiện thuận lợi cho người Assur tồn tại và phát triển. Họ lại ở giữa lưu vực Lưỡng Hà và miền Tiểu Á luôn luôn tiếp xúc và chịu ảnh hưởng về mặt văn hoá rất rõ nét với các tộc người chung quanh. Họ học được ở người Sumer lịch pháp, kỹ thuật sản xuất nông nghiệp và thủ công nghiệp, dựa vào chữ viết hình góc của người Sumer để sáng tạo ra chữ viết của mình. Học được ở người Kassites cách dùng ngựa và chiến xa, học được ở người Hattites kỹ thuật luyện kim.
Khoảng thể kỷ IX tr CN Assur bắt đầu đúc các binh khí bằng sắt, thành lập quân đội thường trực sáng chế ra máy bắn đá, chiến xa công phá tường thành; thành lập các loại binh chủng chuyên nghiệp như: lính chiến xa, kỵ binh, bộ binh trang bị nặng, bộ binh trang bị nhẹ, lính công thành, có được thể chế quân sự và trang bị tốt nhất trên thế giới lúc bấy giờ. Trong một thời gian dài tiến hành xung đột quân sự với các tộc người chung quanh, Assur đã dần dần biến mình thành một cổ máy chiến tranh to lớn. Vua Titôlat Phlaxa III (745 -727 tr CN) đã đưa quân xuống phía nam đánh bại Babilone, sang phía tây chinh phục Syrie, vây hãm thành Damas nổi tiếng. Vua kế cận Sargon II (722 – 705 tr CN) lần lượt tiêu diệt Israel, Ai Cập... thành lập nên một đại đế quốc có lãnh thổ rộng lớn nhất vắt ngang hai châu lục Á và Phi. Assur cũng là đế quốc đầu tiên đã thâu tóm nhiều trung tâm văn hóa cổ đại như Lưỡng Hà, Iran, Syria, Tiểu Á, Palestine, Ai Cập dưới một chính quyền thống nhất.
Sự bành tướng bằng vũ lực của bọn quí tộc quân sự Assur vô cùng tàn khốc đối với các dân tộc và các quốc gia bị chinh phục. Mỗi khi quân đội Assur vây đánh một tòa thành nào thì thường làm giết hầu hết dân cư ở đó. Ví như khi chiếm được thành Damas, đầu người bị chém xếp chất đống dưới chân thành. Hàng loạt tù binh và dân thường chịu chết tra tấn và nhục hình. Những người sống sót bị dồn đến một nơi xa, đất đai của họ được lấy đem chia cho người Assur di cư đến đấy làm ăn, hoặc họ bị bắt làm nô lệ. Dưới chính sách tàn bạo của bọn quí tộc quân sự Assur là đi đến đâu cũng mặc sức cướp bóc, chém giết, phá hủy, những thành phố nổi tiếng như, Babilone, Đamas, Samari, Memphis. . . đều trở thành những đống gạch vụn. Để khống chế về mặt chính trị và bóc lột về mặt kinh tế, đế quốc Assur đã biến hầu hết những miền đã chinh phục thành những tỉnh của mình. Đứng đầu mỗi tỉnh là một viên tổng đốc do quốc vương Assur trực tiếp bổ nhiệm .Ở một số miền đã khác như Syria và Palestine, người Assur dùng bọn quí tộc địa phương làm vua chúa bù nhìn ngoan ngoãn tuân theo mọi mệnh lệnh của quốc vương Assur.
Nhận thấy vấn đề giao thông có tác dụng quan trọng đối với sự thống nhất chính trị, đế quốc Assur đã cho mở ngang nhiều đường giao thông lớn ở trong nước, đặt các trạm dọc đường. Nhờ đó, quân đội và quan lại có thể được điều động rất nhanh đến các địa phương để trấn áp các cuộc nổi dậy của nhân dân.
Người Assur có rất ít cống hiến về mặt văn hoá. Song sự thống nhất về chính trị và hành chính của đế quốc Assur đã thúc đẩy được sự trao đổi về văn hoá giữa các miền, làm cho văn hoá phương Đông cổ đại được truyền bá rộng rãi sang phương Tây. Người Assur đã đem truyền một số cây công nghiệp sang phương Tây, đặc biệt là cây bông vải trước đây chỉ trồng ở Ấn Độ. Ông vua cuối cùng của Assur là Assurbanipal đã thành lập một thư viện lớn trong cung điện nhà vua ở Ninive trong đó có 22000 bảng đất nung có khắc chữ. Những sự tích thần thoại, tôn giáo, những trí thức khoa học và văn học nghệ thuật được phân loại và ghi thành thư tịch. Sau khi kinh thành Ninive thất thủ những bảng đất nung và thư tịch trên đã bị chôn vùi dưới đất gần 2500 năm. Mãi đến giữa thế kỷ XIX, các nhà khảo cổ học mới đào lên được một số lớn. Đó là những tư liệu cực kỳ quí giá về chữ viết để lại cho người đời sau nghiên cứu.
Đế quốc Assur là một đế quốc rộng lớn nhưng nó chỉ và một tổ chức liên minh quân sự và hành chính to lớn, không có cơ sở kinh tế thống nhất vững chắc, lại chuyên dùng vũ lực gây chiến tranh xâm lược liên miên. Mâu thuẫn trong nội bộ xã hội luôn luôn làm tiêu hao lực lượng kinh tế và lực lượng quân sự của đế quốc Assur. Chính vào lúc này, nhiều bộ lạc du mục ở chung quanh đã trỗi dậy và phát triển mạnh mẽ. Nửa sau thế kỷ VII trước Công nguyên, người Medie bắt đầu tấn công sang phía tây, người Chaldée cũng đã trở thành một lực lượng đáng kể. Năm 612 trước Công nguyên, liên quân của người Medie và người Chaldée ánh chiếm kinh đô Ninive, cướp bóc, tàn phá và giết chóc.
Đế quốc Assur xây dựng bằng vũ lực, bị diệt vong từ đó.
