DẤU HIỆU VÀ HÌNH VẼ
Cuộc sống xã hội ngày càng phát triển, nhu cầu giao tiếp thông tin ngày càng phức tạp, đa dạng. Ở thời xa xưa cũng đã sớm biết sử dụng những vật thực hoặc dấu hiệu để hỗ trợ trí nhớ, và để thông báo tin tức. Xác một con rắn hay một cái sừng hươu treo móc trên cành cây hoặc đặt trên tảng đá nơi dễ nhìn thấy, một chùm lá xanh gài ở chỗ này, cắm xuống chỗ kia, một sợi dây thắt nút, một vài hòn đá chồng xếp theo những kiểu dáng nhất định. . . đều có tác dụng thông báo tin tức theo qui ước (thay cho lời nói) giữa các thành viên trong một cộng đồng. Người Pêru Cổ đại (Trung Mỹ) đã sử dụng hệ thống dây thắt nút để hỗ trợ cho việc ghi nhớ và thông báo tin tức, gọi là Kipu. Kipu gồm nhiều sợi dây to thỏ dài ngắn khác nhau, có nhiều màu sắc khác nhau, có nhiều nút thắt to nhỏ khác nhau, buộc vào một sợi thừng ngang. Kipu được dùng như một tập hợp dấu hiệu nhằm biểu thị số lượng (nhiều hay ít) hoặc được dùng như một công cụ nhắc nhở giúp người ta ghi nhớ và thông báo một số sự việc cụ thể, một số ý niệm theo qui ước. Thí dụ: nút càng to, sự việc càng quan trọng; nút càng gần sợi thừng ngang, sự việc càng cấp bách. Dây màu đen biểu thị sự chết chóc, dây màu trắng biểu thị hòa bình, dây màu đỏ biểu thị chiến tranh.
Ngoài ra, người xưa cũng dùng biện pháp khắc vạch lên đá, xương, gỗ, gốm . . . những đường nét dài ngắn, nông sâu, hoặc đơn, hoặc liên kết với nhau, tạo thành những ký hiệu nhằm biểu thị một số ý niệm đơn giản để dùng trong việc thông báo tin tức,…
Dùng vật thực làm dấu hiệu thông báo tin tức cũng có nhiều điều bất tiện. Trước hết, vật thực dễ bị hư nát, biến dạng hoặc mất mát. Sau nữa là muốn thông báo một điều gì đó liên quan đến núi, đến sông chẳng hạn thì chẳng có thể dời chuyển sắp đặt núi sông theo ý mình. Dùng dấu hiệu thì cũng dễ gây nhầm lẫn. Lại còn nhiều ý niệm trừu tượng chẳng thể truyền đạt bằng vật thực hay dấu hiệu được. Do đó, qua kinh nghiệm thực tiễn, người xưa đã biết cách vẽ tại - dù chỉ đơn sơ nguệch ngoạc vài ba nét - những vật thực mà họ muốn sử dụng làm dấu hiệu để thông báo tin tức. Thế là, muốn nói đến núi, người ta vẽ hình rặng núi (thường là ba hình tam giác cao thấp khác nhau); muốn nói đến sông, người ta vẽ hình dòng sông với nước chảy (thường là vài ba đường nét ngoằn ngoèo, uốn lượn mềm mại); muốn nói đến con hươu, người ta vẽ hình con hươu (cả con hươu hoặc một nét đặc trưng của nó: cặp sừng hươu). Dần dà, người ta cũng biết phối trí một số hình vẽ thành một ''cảnh'' để biểu thị một sự việc, một ý niệm . . . phức tạp hơn. Thí dụ người ta vẽ một vách đá cao dựng đứng trên mỏm vách đá là một con hươu đang lao xuống với những đường nét phóng khoáng giản lược. Thế cũng đủ để thông báo một tin cho những thành viên trong cộng đồng với nội dung đại ý là: ''Hãy dồn hươu tới đây, xua nó rơi xuống chân vách núi, đó là cách săn bắt hiệu quả nhất”.
Biện pháp vẽ hình nhằm biểu đạt ý nghĩ, để thông tin được sử dụng trong một thời gian lịch sử khá lâu dài. Nó có thể giúp người thời xưa biểu đạt và thông báo sự việc, tin tức khá phức tạp. Các nhà nhiên cứu thường nhắc đến một ''bức thư cảnh cáo”, ghi trên mảnh vỏ cây của người Scythes mà địa bàn cư trú là Miền Nam nước Nga Cổ gửi cho Vua Ba Tư - kẻ xâm lược, trong đó có vẽ một con chim, một con chuột dũi, một con nhái bén và năm mũi tên có năm vòng tròn dính ở đầu, ngụ ý rằng: ''Liệu các người có bay được như con chim, chui rúc được như chuột dũi, bơi lặn được như nhái không? Nếu không, các người không tài nào thoát khỏi những mũi tên bao giờ cũng trúng đích của ta!”.
Trước khi biết cách ghi lại vỏ âm thanh của ngôn từ một cách thuận tiện nhất, khoa học nhất; các cộng đồng dân cư cổ xưa nói chung đều tìm cách ghi lại nội dung ý nghĩa của ngôn từ chủ yếu là bằng cách vẽ hình, làm phương tiện biểu đạt thông tin, giao tiếp không qua lời nói. Thông tin, giao tiếp bằng hình vẽ như vậy còn có một lợi thế nữa là, những người tuy không dùng chung một ngôn ngữ, nhưng nếu gần nhau về mặt văn hóa thì nói chung đều có thể hiểu được đại khái nội dung mà hình vẽ muốn thông báo. Trên các thùng đóng hàng hiện nay, hình vẽ mũi tên dựng đứng chĩa lên trời, cái ly, cái ô có thể thông báo cho những người sử dụng nhiều ngôn ngữ khác nhau lời khuyên nhắn như sau: đừng lật úp thùng hàng xuống; nên cẩn thận nhẹ tay kẻo vỡ; nên tránh mưa, ẩm ướt v.v. . . .
- Biện pháp vẽ hình để biểu đạt thông tin một mặt giúp ngôn ngữ nói khắc phục được phần nào những ràng buộc hạn chế của thời gian và không gian. Mặt khác, cũng chính biện pháp vẽ hình để diễn đạt ý nghĩ này cũng đã góp phần tạo ra những tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp, thể hiện khá rõ rét đời sống văn hóa tinh thần của một cộng đồng người.
Trong quá trình hình thành, các hệ thống chữ viết cổ xưa đều phải trải qua giai đoạn ''vẽ hình diễn ý” ấy. Song biện pháp thông tin này cũng có những thiếu sót, hạn chế rất lớn.
Trước hết, vì là vẽ hình cho nên cùng một nội dung, mỗi người có thể vẽ một cách, nhất là trong trường hợp đứng trước một nhóm hình vẽ phối hợp với nhau để biểu thị những ý nghĩ, sự việc . . . tương đối phức tạp. Vả lại, nắm được những điều đã được quy ước (nhiều khi điều quy ước đó đã trở thành những yếu tố của một nền văn hóa) lại là điều kiện tiên quyết để hiểu những hình vẽ ấy muốn nói lên điều gì. Những điều quy ước này nhiều khi được quy định khá tùy tiện và mang nặng tính khu vực, riêng biệt.
Để giảm bớt và đi tới chỗ loại trừ những sự lầm lẫn, mơ hồ, không rõ ràng trong việc dùng hình vẽ làm công cụ hỗ trợ cho ngôn ngữ nói trong hoạt động giao tiếp, thông tin; qua kinh nghiệm thực tiễn, người xưa dần dần đi tới chỗ đơn giản hóa cách vẽ, ổn định hình dạng những vật thể trong hình vẽ, gắn hình vẽ với những từ ngữ nhất định. Cuối cùng, mỗi hình vẽ được coi là ''đại diện'' cho một từ nhất định, có hình thể kết cấu nhất định, có âm đọc nhất định, biểu thị một khái niệm, mật vật thể nhất định. Và, từ đây, chữ viết thực sự xuất hiện dưới dạng thức sơ khai nhất - chữ hình vẽ.
