GALOIS NHÀ TOÁN HỌC KỲ TÀI
Buổi sáng ngày 30.5.1832, tại vùng hồ Glassier gần Paris, có một thanh niên bị hôn mê bất tỉnh, người nông dân qua đường phán đoán là người quyết đấu bị trọng thương liền đưa người bị thương chưa biết tên đến bệnh viện. Hai ngày sau người thanh niên qua đời lúc l0g sáng. Một bộ não của một nhà toán học trẻ tuổi nhất, đầy sáng tạo đã ngừng suy nghĩ. Người ta nói anh chết đi làm toán học phát triến chậm lại mất chục năm. Người thanh niên qua đời lúc mới 2l tuổi đời đó là Evaris Galois ( l811 - l832).
Galois sinh ra tại một thị trấn nhỏ không xa Paris. Cha anh vốn là hiệu trưởng một trường học, và có một số năm đã làm thị trường. Do ảnh hưởng gia đình Galois và một người trực tính không hề sợ ai. Vào năm l823 lúc Galois 12 tuổi, cậu bé rời nhà đến học ở Paris. Cậu không thoả mãn với các bài giảng ở trường, thường tự tìm đọc các nguyên tác toán học khó, nhiều giáo sư hết sức giúp đỡ cậu bé. Các giáo sư nhận xét là Galois chỉ thích hợp làm việc ở các lĩnh vực mũi nhọn cua toán học. Vào năm 1828, lúc Galois 17 tuổi, anh bắt đầu nghiên cứu lý thuyết phương trình anh và đã phát minh khái niệm và phương pháp nhóm thế giải quyết vấn đề giải phương trình làm đau đầu nhiều nhà toán học trong suốt mấy trăm năm.
Thành tựu quan trọng nhất của Galois là đã đề xuất khái niệm về nhóm dùng khái niệm nhóm để thay đổi bộ mặt của toán học. Vào tháng 5. l829 Galois viết các kết quả tìm được thành một luận văn gửi cho Viện Hàn lâm khoa học Pháp. Thế nhưng đi theo liền với kiệt tác này Galois đã bị đả kích và gặp bất hạnh. Trước tiên là cha của Galois không chịu nổi sự bài báng của các giáo sĩ nên đã tự sát. Khi Galois thi vào trường Đại học Bách khoa Paris các giám khảo đã không hiểu được các câu trả lời của ông nên đã đánh trượt Galois. Còn luận văn thì bị phê phán là vì quá nhiều khái niệm mới mà viết quá giản lược nên yêu cầu phải viết lại. Bản thảo thứ hai viết hết sức tường tận nhưng không may người thẩm định bị bệnh mất và bản thảo bị lạc mất. Tháng l.183l Galois lại gửi bản thảo thứ ba nhưng người duyệt bản thảo không hiểu, nên bị phủ định.
Chàng thanh niên Galois vừa có yêu cầu hiểu biết sâu sắc về toán học, mặt khác lại muốn hiến thân vào sự nghiệp đấu tranh cho chính nghĩa trong xã hội. Vào năm 1831 ở Pháp nổ ra cuộc ''Cách mạng tháng bảy'', lúc đó Galois là sinh viên mới của trường Đại học sư phạm. Anh dẫn đầu đám quần chúng xuống đường chống sự chuyên chế của nhà vua và bị bắt ở trong ngục anh bị bệnh tả. Trong điều kiện ngặt nghèo như vậy Galois vẫn tiếp tục nghiên cứu toán học viết thành luận văn chuẩn bị để khi ra tù sẽ cho công bố. Ra tù không lâu anh lại bị dính vào một vụ tình ái bất hạnh và bị buộc phải quyết đấu và qua đời.
Sau khi Galois mất đi 16 năm, một bảng chép tay gồm 60 trang của anh được phát hiện và mới đem công bố giới khoa học bây giờ mới biết đến tên tuổi của anh.
