Khí chất và “tính khí”
Những người đã đọc Thủy Hử và Hồng Lầu Mộng nhất định đều quen thuộc mấy nhân vật sau: Hắc Toàn Phong, Lý Quỳ tính nóng nảy, có sức khỏe hơn người, ngay thẳng, thích đánh nhau, Lãng Tử Yến Thanh giỏi bắn cung múa đao, gảy đàn thổi hay, thích kết giao bạn bè, thông minh hơn người, Báo Tử Đầu Lâm Xung mang nặng oán thù song nhẫn nhục chịu đựng khá lâu, chỉ sau mấy lần bị vùi dập mới buộc phải lên Lương Sơn; Lâm Đại Ngọc trong “Hồng Lâu Mộng'' thì đa sầu đa cảm, yếu đuối. Những đặc điểm biểu hiện ra trong hành động của bốn người này trong tâm lý học gọi là khí chất, hay ''tính khí'' mà người ta thường nói.
Khí chất là chỉ đặc điểm điển hình, ổn định biểu hiện ra trong các hoạt động của một người, nó khiến cho hoạt động của người ta mang đậm màu sắc cá nhân, đặc biệt là biểu hiện các mặt tốc đô, tính ổn định, cường độ và tính chỉ hướng của hoạt động tâm lý của con người v.v...
Thế kỷ thứ V trước Công nguyên, nhà y học Hy Lạp Hippocrate dựa vào quan sát, phát hiện trong cơ thể người có 4 loại dịch thể khác nhau: huyết dịch, nước nhờn, nước mật vàng, nước mật đen. Bốn loại dịch thể này quyết định bốn kiểu khí chất khác nhau của con người: kiểu khí chất xăng ganh (sanguin - kiểu hoạt bát, hăng hái), kiểu khí chất phlêcmatic (flematique – kiểu bình thản), kiểu khí chất côlêric (colérique – kiểu nóng nảy) và kiểu khí chất mêlăngcôlic (mélancolique – kiểu ưu tư).
Người thuộc kiểu khí chất xăngganh hoạt bát, hiếu động, mẫn cảm, phản ứng nhanh, thích giao tiếp với mọi người, nhưng sức chú ý dễ dàng di chuyển, hứng thú dễ dàng thay đổi, có tính hướng ngoại. Yến Thanh thuộc kiểu khí chất này. Người có khí chất phlêcmatic thì điềm tĩnh, chín chắn, ít nói, chậm chạp, kiên trì, tương đối bảo thủ, có tính hướng nội. Lâm Xung thuộc kiểu khí chất này. Người có khí chất côlêric thì nhiệt tình, thẳng thắn, bộc trực, kém nhạy cảm, nóng nảy, tinh lực dồi dào, dễ bị kích thích, có tính hướng ngoại. Lý Quì thuộc kiểu khí chất này. Người có khí chất mêlăngcôlic thì cứng nhắc, cô độc, hành động chậm chạp, thể nghiệm tinh thần sâu sắc, giỏi phát giác những sự vật mà người không dễ phát giác, có tính hướng nội. Lâm Đại Ngọc thuộc kiểu khí chất này. Trong đời sống hiện thực những người chỉ thuộc một kiểu khí chất thôi không nhiều, đại đa số nằm ở giữa ranh giới của 4 kiểu khí chất đó.
Trên cơ sở của tố chất tiên thiên của con người, thông qua hoạt động thực tiễn, dưới ảnh hưởng của những điều kiện sinh hoạt sau đó, khí chất dần dần được hình thành. Khí chất không chia ra kiểu xấu kiểu tốt, bất kỳ kiểu khí chất nào cũng có mặt hay mặt dở. Những người có khí chất khác nhau đều có thể giành được những thành tựu kiệt xuất. Bốn nhà văn nổi tiếng của Nga là Puskin, Ghecxen, Krưlov và Gogol thuộc 4 kiểu khí chất đó: Puskin thuộc khí chất côlêric, Ghecxen thuộc khí chất xăngganh, Krưlov thuộc khí chất phêcmatic, Gogol thuộc khí chất mêlăngcôlic. Khí chất tuy không có tác dụng quyết định đối với hoạt động thực tiễn của con người, nhưng nó ảnh hưởng đến hiệu suất hoạt động của họ. Bởi vậy, hiểu rõ kiểu khí chất của bản thân có thể nâng cao hiệu suất hoạt động, phát huy ưu thế, tránh chỗ yếu, phát huy mạnh mẽ tài năng cửa mình.
