TORQUATO TASSO (1544 - 1595)
Torquato Tasso (Torquatô Taxô) là nhà thơ lớn Italia thế kỷ XVI, cuối thời Phục Hưng. Ông sinh ngày 11 tháng 3 năm 1544, là con trai nhà thơ Bernađotaxơ, phục vụ trong cung đình Giđôbanđô II, thuộc công quốc Uốcbinô. Năm 16 tuổi (1560) học luật tại trường Đại học ở Pađua và sau đó học triết tại Đại học ở Bologne nhưng lại có thiên hướng văn học. Sau khi tốt nghiệp làm việc cho Giáo chủ Luigi Đextê. Năm 26 tuổi (1570) đi Paris, năm 1572 trở về Italia, phục vụ Quận công Anphôngxô II xứ Pherarê, và bắt đầu sáng tác văn học, được mọi người rất trọng vọng. Năm 1574, viết trường ca Gôphrêđô, bị các nhà phê bình cung đình phê phán là vi phạm đạo đức Gia tô giáo và nguyên tắc mỹ học của Aristotle (Aristốt). Ông buộc xưng tội trước toà án giáo hội và phải sửa chữa tác phẩm. Năm 33 tuổi (1577) do bị dày vò tôn giáo, do bị thất tình, ông trở nên u uất và mất trí, bỏ đi lang thang khắp nước Italia. Năm 35 tuổi (1579), trở về Pherarê, trong lúc điên khùng ông đã công khai vạch tội Quận công và cận thần nên bị giam vào nhà thương điên Xanh Anua 7 năm, 42 tuổi (1586) được thả tự do. Tuy vẫn được trọng vọng, song ông luôn tự dày vò đau khổ, bỏ đi lang thang khắp nơi trong chín năm cuối cùng của cuộc đời. Ông mất tại La Mã ngày 25 tháng 4 năm 1594 khi mới 51 tuổi trong sự kỳ bí và lạ lùng.
Cuộc đời Tasso trở thành truyền thuyết đối với các thế hệ nghệ sĩ lãng mạn. Nó tượng trưng cho sự xung khắc Tài - Mệnh, xung khắc Xã hội – Thiên tài. Con người ông với bi kịch cuộc đời đã trở thành nguồn cảm xúc cho nhiều sáng tác của những nghệ sĩ lớn của thế giới như: Goethe, Byron, Batiushkov, Pushkin, Đơlacroa...
Tasso đã để lại một kho tàng nghệ thuật quý giá cho nhân loại. Hàng trăm bài thơ trữ tình theo truyền thống Petrarca, với những sắc thái tình cảm biến chuyển tinh tế, với chất thơ tràn đầy nhạc tính và thiên nhiên diễm lệ, nên thơ... trong một thứ ngôn ngữ thơ độc đáo, trong sáng, đã đưa ông trở thành nhà thơ tiêu biểu của dân tộc Italia thế kỷ XVI.
Ông còn để lại trên 2000 bức thư có liên quan đến cuộc đời ông và những mối quan hệ của ông với xã hội lúc đó. Vở kịch Amita (1573) diễn tả mối tình mãnh liệt và đau khổ của chàng chăn cừu với nữ Thần Xilvia, đạt tới đỉnh cao của thơ mục ca Châu Âu. Vở bi kịch Vua Torixmônđô (1587) phản ánh mâu thuẫn đạo đức giữa tình bạn và tình yêu. Bảy ngày tạo lập Thế giới (1594) là bản trường ca tôn giáo ca ngợi vai trò của tôn giáo với tồn tại thế giới... Những tác phẩm lớn nhất được cả thế giới ngưỡng mộ là bản trường ca vĩ đại Jérusalem giải phóng. Tác phẩm được khởi thảo từ những năm 60 và kết thúc trong những năm 90, Jérusalem giải phóng là sự hợp nhất từ các trường ca Jérusalem, Rinanđô Gơpherêđô, hoàn chỉnh cuối năm 1593. Tác phẩm diễn tả cuộc bao vây và đánh chiếm thành Jérusalem của các hiệp sĩ trong các cuộc Thập tự chinh, lần thứ nhất (1099), giải phóng thành phố thiêng liêng của người. Thiên chúa giáo chống bọn chiếm đóng ngoại Đạo. Tác giả miêu tả những cảnh chiến trận hào hùng, ca ngợi cuộc chiến đấu giành thắng lợi của quân đội Thiên chúa giáo, đã tác động mạnh mẽ tới các dân tộc Châu Âu đang chiến đấu chống lại quân Thổ xâm lược. Ngoài ra, trường ca còn diễn tả ba mối tình cảm động đầy lãng mạn, với lời thơ du dương tế nhị và miêu tả thiên nhiên lộng lẫy tươi đẹp Jérusalem giải phóng là một kiệt tác đề cao tư tưởng nhân đạo, đề cao con người với lý tưởng Phục Hưng chống lại cái vỏ đạo đức công dân tôn giáo giả dối.
Tasso trở thành nhà văn lớn cuối cùng thời Phục Hưng ở Italia. Tác phẩm của ông có ảnh hưởng sâu sắc tới văn học châu Âu, nhất là trong sáng tác của các nhà văn lớn như Voltaire (Pháp), Mintơn (Anh), Vêga (Tây Ban Nha), Goethe (Đức), Byron (Anh), Puskin (Nga)... ông là một trong những người tạo dựng nên mầm mống của phong cách Baroque ở châu Âu.
