VÌ SAO LẠI CÓ 24 TIẾT
Nhân dân lao động Trung Quốc trong thực tiễn sản xuất rông nghiệp lâu đời, họ đã tích lũy và nắm vững nhiều kinh nghiệm phong phú về quy luật thay đổi của khí hậu và việc đồng áng mùa vụ. 24 Tiết là kết tinh quan trọng của những kinh nghiệm này. 24 Tiết là: Lập Xuân, Vũ Thủy, Kinh Trập, Xuân Phân, Thanh Minh, Cốc Vũ, Lập Hạ, Tiểu Mãn, Mang Chủng, Hạ Chí, Tiểu Thử, Đại Thử, Lập Thu, Xử Thử, Bạch Lộ, Thu Phân, Hàn Lộ, Sương Giáng, Lập Đông, Tiểu Tuyết, Đại Tuyết, Đông Chí, Tiểu Hàn, Đại Hàn.
Bắt đầu từ rất sớm vào thời Cổ đại, nhân dân lao động Trung Quốc, từ kinh nghiệm cuộc sống thực tế, đã nhận thức được sự thay đổi của ngày đêm dài ngắn và độ cao thấp của Mặt trời lúc giữa trưa trong một năm, và dùng phương pháp trắc lượng độ dài ngắn bóng Mặt trời và vị trí của Bắc Đẩu Thất Tinh lúc hoàng hôn để định ra 24 Tiết. Theo ghi chép, thời Xuân Thu (từ năm 772 Tr.CN đến năm 481 Tr.CN) đã có nhị phân (Xuân Phân, Thu Phân), ''Nhị chí" (Hạ Chí, Đông Chí), cộng là 4 Tiết cuối thời Chiến Quốc (năm 239 Tr.CN) lại tăng thêm "Tứ lập'' (Lập Xuân, Lập Hạ, Lập Thu, Lập Đông). Như vậy, tổng cộng có 8 Tiết. Sau này dần dần bổ sung, đến thời Tần, Hán, khoảng hơn 2100 năm trước thì đầy đủ Năm 139 Tr.CN (thời kỳ Tây Hán), trong cuốn Hoài Nam tử Thiên Văn huấn đã ghi đủ 24 Tiết giống như ngày nay.
Vị trí của quỹ đạo Trái đất quay quanh Mặt trời (1 vòng tức là n răm), góc độ được tạo bởi trục Trái đất tự quay (1 vòng tức 1 ngày) cùng mặt nghiêng đường quỹ đạo Trái đất quanh Mặt trời và hướng khi quay quanh Mặt trời và trục tự quay là không thay đổi đã hình thành 24 Tiết. 24 Tiết chính là sự biểu thị 24 vị trí đến không giống nhau của Trái đất trên đường quỹ đạo quay quanh Mặt trời. Do trong năm vị trí trên đường quỹ đạo Trái đất quay quanh Mặt trời không giống nhau nên xảy ra hiệu tượng độ cao của Mặt trời và độ dài ngắn của ngày đêm không giống nhau, từ đó dẫn tới sự thay đổi chiếu xạ của Mặt trời và sự thay đổi của mùa vụ. Trước sau ngày 21/3, Mặt trời trực tiếp chiếu vào đường Xích đạo Trái đất, lúc này gọi là ''Xuân Phân”. Ngày “Xuân Phân”, mỗi bán cầu Nam, Bắc đều ngang bằng với góc độ cao Mặt trời khu vực vĩ độ, ngày đêm bằng nhau. Sau đó, vị trí chiếu trực tiếp của Mặt trời dịch chuyển về phía Bắc. Bắc bán cầu ngày dần dần dài ra, còn đêm dần ngắn lại. Đến trước sau ngày 21/06, Mặt trời trực tiếp chiếu vào chí tuyến Bắc, đó là ''Hạ Chí”, là ngày mà ban ngày dài nhất của Bắc bán cầu. Sau đó, vị trí chiếu trực tiếp của Mặt trời lại dịch chuyển về phía Nam. Đến trước sau ngày 23/09, lại trở về trên Đường Xích đạo, đó là "Thu Phân”, cũng là lúc ngày đêm chia đều. Và Mặt trời lại dịch chuyển về phía Nam, ngày dần ngắn lại, đêm dần dài ra ở Bắc bán cầu. Đến trước sau ngày 22/12, Mặt trời trực tiếp chiếu vào chí tuyến Nam, đó là ''Đông Chí”, là ngày mà ban ngày ngắn nhất của Bắc bán cầu. Giữa 4 Tiết “Nhị Phân”, ''Nhị Chí” là lần lượt 4 Tiết: “Lập Xuân”, ''Lập Hạ”, ''Lập Thu”, ''Lập Đông”, “Tứ Lập” này biểu thị sự bắt đầu của Xuân, Hạ, Thu, Đông. Giữa 8 Tiết trên, mỗi một Tiết thêm 2 Tiết, như vậy, hợp thành 24 Tiết. Sự vận động quay quanh Mặt trời của Trái đất là sự vận động không thể trực tiếp nhìn thấy được. Về thị giác của con người thì lại như là trong trời sao Mặt Trời xoay quanh Trái đất với chu kỳ 1 năm. Đường đi này của Mặt trời cũng chính là xạ ảnh của quỹ đạo Trái đất lan rộng đến trời sao gọi là Hoàng Đạo Đường chu vi hình tròn Hoàng Đạo là 3600. Mỗi khi Mặt trời dịch chuyển trên Hoàng Đạo 150 thì được tính là 1 Tiết, 1 năm vừa vặn 24 Tiết.
Ngày bắt đầu của mỗi một Tiết trong 24 Tiết. Đối với năm Dương lịch hầu như năm nào cũng không đổi nếu có nhiều thất cũng chỉ chênh 1 đến 2 ngày. Như vậy cũng chính vì Tiết và Dương lịch giống nhau, đều lấy căn cứ theo Trái đất quay quanh Mặt trời 1 vòng. Do vậy, mỗi một tháng trong Dương lịch đều có 1 Tiết và 1 Trung khí (gọi tắt là khí). Nhìn chung, Tiết trong nửa đầu năm đều rơi vào trước sau mồng 6 hàng tháng, Trung khí thường là trước sau ngày 21. Nửa cuối năm Tiết thường rơi vào trước sau ngày mồng 8 hàng tháng, Trung khí thường là trước sau ngày 23, vì thế có bài ca dao: ''Xuân vũ Kinh Xuân thanh cốc thiên, Hạ mãn mang Hạ thử tương liên, Thu thử lộ Thu hàng sương giáng, Đông tuyết tuyết đông tiểu Đại hàn. Thượng bán niên lại lục, nhị thập nhất, hạ bán niên lai bát, nhị thập tam."
Bài ca dao này giúp bạn đọc thớ được thứ tự là ngày tháng của 24 Tiết. Trong 24 Tiết thì 8 Tiết: Lập Xuân, Lập Hạ, Lập Thu, Lập Đông và Xuân Phân, Hạ Chí,Thu Phân, Đông Chí là trật tự chuyển đổi mùa còn 8 Tiết: Tiểu Thử, Đại Thử, Xử Thử, Tiểu Hàn, Đại Hàn, Bạch Lộ, Hàn Lộ, Sương Giáng phản ánh nhiệt độ (của không khí). 5 Tiết đầu biểu thị thời gian quá trình nóng nực và lạnh giá của thời tiết. 3 Tiết sau biểu thị trạng thái tình hình ngưng kết không giống nhau của hơi nước trong không khí và thời tiết chuyển lạnh. 4 Tiết: Vũ Thuỷ, Cốc Vũ, Tiểu Tuyết, Đại Tuyết biểu thị dự đoán về mức độ và thời gian mưa rơi, tuyết rơi: Còn 4 Tiết: Kinh Trập, Thanh Minh, Tiểu Mãn, Mang Chủng lại phản ánh hiện tượng phát dục, sinh trưởng xuất hiện khi sinh vật chịu ảnh hưởng của sự thay đổi khí hậu và tình hình hoạt động của sản xuất nông nghiệp.
