XUẤT BẢN TẠI NHÀ
(DESKTOP PUBLICSHING)
Ngày nay, các hệ thống xuất bản điện tử mở ra rất nhiều khả năng, cho phép với một máy vi tính in sách, báo ngay tại nhà. Kỹ thuật mới này có thể giúp các nước đang phát triển đáp ứng nhu cầu về sách giáo khoa và các loại ấn phẩm khác.
Năm 1473, trước một số sai sót về ấn loát trong một ấn phẩm mới của mình, một chủ nhà in ở Parma (Italia) giải thích rằng, vì các đối thủ của ông cũng sắp cho ra cùng cuốn sách đó nên ông phải in thật nhanh, ''Nhanh hơn nấu món măng tây”.
Hình ảnh đó nói về sự phát triển hết sức nhanh chóng của ngành xuất bản trong nửa cuối Thế kỷ XV. Mới chỉ có 25 năm sau ngày Jonhannes Gutenberg đề ra phương pháp in mới của ông (dùng chữ kim loại rời, máy ép và mực in có dầu), nghề in đã lan truyền tới hầu như cả các trung tâm buôn bán lớn ở Châu Âu. Trong nửa đầu Thế kỷ XV, chỉ có khoảng vài chục nghìn cuốn sách chép tay ở Châu Âu. Đến năm 1500 đã có hơn 9 triệu cuốn sách in.
Cũng như mọi bước tiến bộ của loài người, lịch sử ngành ấn loát và xuất bản là lịch sử mối quan hệ qua lại giữa tiến bộ công nghệ và tiến hóa xã hội. Hai trào lưu này trong hoạt động của con người thúc đẩy lẫn nhau, lần lượt nổi lên đóng vai trò dẫn đầu; và khi chúng trùng hợp với nhau, thì tạo nên một sức mạnh mãnh liệt không gì cưỡng nổi, dẫn đến những biến đổi lớn lao. Vì vậy, một mặt có được những phát minh của Gutenberg làm cho nó có thể thực hiện về mặt kỹ thuật, mặt khác sự phát triển của ngành in ở Châu Âu mà ban đầu được gọi là “Nghệ thuật đúc”, còn là kết quả của những tiến bộ trong việc xóa bỏ nạn mù chữ ở xã hội đầu thời kỳ Phục hưng.
Những người đầu tiên trong nghề in thực sự là những tài năng đa dạng. Họ không những tự vẽ và đúc chữ in mà còn đảm nhiệm tất cả các khâu xuất bản, biên tập, in và phát hành. Họ chỉ không kiêm được các khâu đóng sách và sản xuất giấy. Ví dụ, William Caxton, nhà ấn loát đầu tiên người Anh là một nhà ngôn ngữ học uyên bác, đã tự mình dịch từ tiếng Pháp cuốn sách đầu tiên in bằng tiếng Anh, cuốn The Recuyen of the Historyes of troye in tại xưởng in của ông tại Bruges năm 1475.
Một trong những nhân vật lớn đi đầu trong ngành ấn loát và xuất bản là Aldus Manutius (1449 - 1515) người Venise. Ông là người đầu tiên in những tác phẩm cổ điển Hy Lạp và Latinh từ năm 1490. Sau đó ông lại đi đầu trong việc cho ra đời loại "Sách bỏ túi" giá rẻ với số lượng rất lớn đối với thời bấy giờ là 1000 bản để hạ giá thành, và đặt làm kiểu chữ nghiêng đầu tiên. Năm 1502 là năm xuất bản bộ Thán Khúc của Dante trong đó xuất hiện lần đầu tiên con dấu nổi tiếng hình mỏ neo và cá heo của ông.
Nhưng nhu cầu ngày càng tăng về sách và ấn phẩm mọi loại sẽ chấm dứt thời kỳ của những nhà ấn loát kiêm xuất bản lớn ấy. Thị trường sách trở nên to lớn khiến cho tất yếu phải có sự chuyên môn hóa là phân công lao động trong hai ngành này. Kết quả là Thế giới xuất bản dần dần mang một hình thái mới tồn tại cho đến ngày nay, với một sự phân công rõ rệt giữa các chức năng tác giả, người xuất bản, người in, người đóng sách và người bán sách.
Tuy nhiên, điều có ý nghĩa là tên tuổi Aldus Manulius lại gắn liền với cuộc cách mạng mới nhất trong Thế giới xuất bản. Đó là do Paul Brainered, người đã đặt ra khái niệm ''Desktop Publishing'' (xuất bản tại nhà) là Chủ tịch Công ty Aldus, công ty sản xuất một trong những chương trình máy tỉnh đầu tiên. Máy có khả năng sắp chữ và lên khuôn một văn bản có hình vẽ trên một máy tính điện tử để cung cấp cho thế hệ máy in và sắp chữ mới.
Vậy thì xuất bản tại nhà, hay còn gọi là vi xuất bản là gì? Về cơ bản, đó là sự ứng dụng các máy vi tính vào tất cả các khâu trong quá trình xuất bản, từ việc đánh máy bản thảo (đánh trên máy tính), cho đến khâu ra các bản in cuối cùng. Có thể dùng phương tiện đó để sản xuất ra bất kỳ loại văn kiện nào kèm theo hình vẽ, kể từ những tờ in 1 trang hay những tờ báo quảng cáo, sách mỏng, mẫu hàng, bảng giá cho đến tạp chí và thậm chí cả sách nữa, bằng những thiết bị có thể xếp gọn trên một chiếc bàn làm việc lớn.
Thiết bị cơ bản cần thiết, còn gọi là ''Phần cứng'', gồm có một máy tính điện tử với màn hình, một bàn phím cùng với thiết bị điểu khiển buông tay cơ động được gọi là ''Con chuột” - một bộ phận quét quang học và một bộ phận in Lazer. Các chương trình còn gọi là “Phần mềm”, để vận hành máy tính gồm có ''ngôn ngữ lập trình lên khuôn”, dùng để chuyển hình ảnh trên màn hình thành những chỉ thị bằng số cho hoạt động máy in Lazer là chương trình sắp chữ để điều khiển toàn bộ hệ thống thiết bị.
Sự ra đời của phương pháp vi xuất bản là một sự kiện vừa đột ngột vừa có những ảnh hưởng kinh tế rất sâu rộng. Chỉ vừa mới năm 1970 đây thôi, muốn xuất bản một văn bản, nhà xuất bản phải chuyển văn bản đến một nhà in chuyên nghiệp để sắp chữ bằng những phương pháp không khác gì mấy với những phương pháp thời Gutenberg và Caxton cách đây 5 Thế kỷ; và thế mà đến năm 1985, đã có thể thực hiện tại phòng làm việc hay tại thà công việc sắp chữ theo đúng các tiêu chuẩn chuyên nghiệp.
Việc đó thực hiện được là nhờ có 5 tiến bộ công nghệ cơ bản sau đây:
* Sự xuất hiện một thế hệ mới máy vi tính có tính năng là phong phú.
* Lập được những ngôn ngữ lập trình lên khuôn điều khiển các máy in Lazer và máy sắp chữ chụp bằng Lazer.
* Chế tạo được máy in Lazer nhỏ giá tương đối hạ, có khả năng phân giải khá tốt (300 chấm một insơ), để in các văn bản.
* Lập được những ngôn ngữ sắp chữ khá đơn giản, cho phép những người không hiểu gì mấy về máy vi tính về sắp chữ và lên khuôn cũng có thể sử dụng để điều khiển dây chuyền thiết bị xuất bản tại nhà.
* Chế tạo những thiết bị quét có thể ''đọc'' được ảnh, hình vẽ và những văn bản đánh máy hoặc bằng chữ in để đưa vào máy vi tính, cho máy vi tính sủa đổi hoặc hòa nhập chúng vào văn bản cuối cùng.
Kết hợp với những phương pháp chế tạo mới làm hạ giá loại thiết bị này rất nhiều (một dây chuyền máy xuất bản tại nhà hoàn chỉnh nay có thể mua với giá 10.000 đôla, và giá còn tiếp tục hạ nữa), tiến bộ công nghệ này đúng là một cuộc cách mạng công nghệ thật sự trên khắp Thế giới.
Như Aldus Manutius và những nhà ấn loát và xuất bản thời kỳ đầu, bất kỳ ai sử dụng thiết bị đó càng sẽ có khả năng kiểm soát được toàn bộ quá trình xuất bản, từ khâu đầu tiên là chọn văn bản để in, qua khâu ráp nối hình vẽ với văn bản cho đến khâu cuối cùng là ra trang in. Những người xuất bản tại nhà ngày nay mới chỉ có trong tay những phương pháp đóng sách thô sơ. Cũng như ở thời Aldus Manutius, nghệ thuật đóng sách vẫn còn là một lĩnh vực riêng. Kỹ thuật vi xuất bản sẽ xóa bỏ hầu hết các hàng rào đã từ bao Thế kỷ nay ngăn cách người muốn xuất bản với độc giả tiềm tàng của mình. Các chương trình sắp chữ và các ngôn ngữ lập trình lên khuôn đã thay thế cho nghiệp vụ in và trao cho tác giả quyền lựa chọn những gì cần xuất bản.
Một dây chuyền thiết bị vi xuất bản tốt, có thể cho ta khả năng lựa chọn giữa nhiều kiểu chữ và có chữ khác nhau; chọn số cột trên mỗi trang, chỉnh dòng các cột hay không chỉnh dòng, tự động ngắt từ ở cuối dòng, tự động đặt hình vẽ ở giữa văn bản , tự động đặt số trang và đọc dò để hiệu chỉnh.
Ngày nay, không có gì ngăn cản một tác giả của một tác phẩm chuyên môn cao mà không một nhà xuất bản nào muốn in vì sợ không có lãi; hoặc tác giả của một tác phẩm giá trị nhưng chưa được thừa nhận, có thể tự xuất bản lấy các tác phẩm của mình.
Cố nhiên, do những vấn đề kho trữ và thao tác khối lượng giấy cần thiết, những cá nhân này không có khả năng in quá vài trăm bản cho một bản tin, một cuốn sách mỏng hay sách ngắn; đồng thời, cũng không thể tổ chức việc phát hành một tờ báo hàng ngày, hoặc đáp ứng nhu cầu về một cuốn sách bán chạy! ít nhất trong lúc này, điều ấy, vẫn còn là lĩnh vực của những chủ báo lớn và những nhà xuất bản có những mạng lưới phát hành hoàn chỉnh.
Cũng không nên quên rằng, mặc dầu phần mềm của vi xuất bản đem lại nhiều khả năng to lớn, song việc làm maquette, trình bày trang in vẫn tùy thuộc sự khéo léo và mỹ cảm của người điều khiển. Có thể nhanh chóng học được một vài quy tắc đơn giản trong việc trình bày, song điều đó vẫn cần được bổ sung bằng sự nhạy cảm và kinh nghiệm.
Những ảnh hưởng của xã hội, chính trị và kinh tế sâu rộng của phương thức vi xuất bản cũng rộng lớn không kém. Sự kiểm duyệt của Chính phủ hoặc của các tập đoàn lợi ích hùng mạnh sẽ khó áp đặt hơn, nếu không nói là không thể áp đặt được. Những nhóm người thiểu sổ sẽ dễ làm cho tiếng nói của mình được lắng nghe hơn trước nhiều; và với sự phát triển của điện tử, các đường biên giới sẽ không còn là những vật cản trở việc truyền bá tin tức nữa. Do vậy, những triển vọng mở ra cho các nước đang phát triển thật đặc biệt rộng lớn:
* Các nước đó không cần phải đầu tư những khoản tiền lớn mà một nhà máy in cổ truyền với mạng lưới phát hành của nó đòi hỏi (Một dây chuyền vi xuất bản hoàn chỉnh giá chỉ bằng một phần tư một cái máy sắp chữ chụp cổ điển).
* Chỉ cần một khóa đào tạo gấp rút 3 tháng là có thể được thiết bị vi xuất bản, trong khi phải mất hàng năm mới đào tạo được một công nhân in theo phương pháp cổ truyền.
* Công việc phát hành sách báo tốn kém trên những vùng rộng không đầy đủ phương tiện giao thông đường bộ hoặc đường sắt sẽ được thay thế bằng việc truyền bằng điện tử trực tiếp các văn bản sẵn sàng để in tại chỗ.
Giá sách giáo khoa sẽ hạ xuống rất nhiều cũng như chi phí để sửa chữa và cập nhật các loại sách đó. Sẽ không còn những kho sách thừa ế vì có thể dễ dàng điều chỉnh số lượng xuất bản tại địa phương theo nhu cầu của địa phương.
Nếu cần, mỗi địa phương có thể sửa đổi các sách giáo khoa cho phù hợp với những nhu cầu riêng biệt của địa phương mình.
Những ưu điểm này không chỉ giới hạn ở các nước đang phát triển. Cuộc cách mạng của phương thức vi xuất bản rất có thể dẫn đến việc tạo ra loại báo điện tử "theo yêu cầu, mỗi người có thể nhận trực tiếp tại nhà hay phòng làm việc của mình trên một máy in Lazer giá phải chăng, những thông tin mà mình lựa chọn. Những người thuê bao được trang bị máy tĩnh điện tử và máy in có thể nêu lên những chủ đề, những mục mà mình quan tâm nhất; và tờ báo ''theo yêu cầu" đó, sẽ được truyền tự động đến nhà họ vào bất kỳ giờ nào. Charles Geschke cùng với John Warnock là những người xây dựng một trong những ngôn ngữ lập trình lên khuôn đầu tiên và phổ biến nhất ngày nay. Mới đây Charles Geschke tuyên bố: “Một trong những mơ ước của tôi là sáng dạy có ngay tại máy in ở nhà một tờ điểm báo do một bộ phận tự động chọn lọc tất cả những bài báo mà tôi quan tâm”.
Mơ ước ấy chẳng bao lâu nữa rất có thể trở thành hiện thực. Nhờ cuộc cách mạng của phương thức vi xuất bản, chẳng bao lâu nữa ta có thể có được ngay trong tay tin tức về những gì đang diễn ra ở bất kỳ nơi nào trên Thế giới. Điều có lẽ còn quan trọng hơn nữa, là một ngày kia tất cả chúng ta sẽ được tiếp xúc trực tiếp với kho tàng văn hóa và tri thức mà loài người đã tích luỹ, mà chỉ cần một khoảng thời gian không lâu hơn thời gian “nấu món măng tây”.
Nhà văn HOWARD ARABYN
