ADAM SMITH (1723 - 1790)
NHÀ KINH TẾ HỌC NỔI TIẾNG NƯỚC ANH
Adam Smith (Đam Smit) sinh trưởng tại Kirkcaldy trong một gia đình quý tộc. Cha của Đam Smith là quan chức ngành thuế nước Anh. Thuở nhỏ, Adam Smith được học hành rất chu đáo cả ở nhà và ở trường học. Sau khi học hết trung học, Adam Smith vào học tại trường Đại học Glassgow và là học trò của nhà khoa học nổi tiếng lúc đó là Francis Hutchetow (1694 - 1746). Sau đó, ông tiếp tục theo học tại trường Đại học Oxford. Tốt nghiệp xuất sắc tại các trường Đại học, từ năm 1748, khi mới 25 tuổi, ông đã là giảng sư về tu từ học và văn học ở Đại học. Và từ năm 1752, ông giảng dạy logic học, triết học và đạo đức ở trường Đại học Glassgow. Không bằng lòng với việc giảng dạy và nghiên cứu tại đây, năm 1764, Adam Smith thực hiện một chuyến công du sang Pháp. Trong mười tháng ở Paris và nhiều thành thị Pháp, Adam Smith có dịp gặp gỡ và trao đổi kiến thức với các nhà kinh tế thuộc phái Trọng nông (một trường phái trong kinh tế chính trị học Pháp, ra đời và tồn tại từ 1757 - 1776 với quan điểm cơ bản là coi tất cả các ngành sản xuất chỉ là sự thay đổi về hình thức của sản phẩm do nông nghiệp cung cấp; lao động nông nghiệp là lao động sản xuất duy nhất nên phải đánh tất cả các thứ thuế vào những người chiếm hữu ruộng đất). Trở về nước Anh, Adam Smith vừa tiếp tục giảng dạy vừa chuyên tâm nghiên cứu về kinh tế chính trị. Năm 1787, ông trở thành Hiệu trưởng trường Đại học Glassgow. Ba năm sau đó ông qua đời tại Edinburg.
Qua các tác phẩm được công bố trong 12 năm cuối đời Adam Smith đã trình bày học thuyết kinh tế chính trị của mình. Ông trở thành nhà kinh tế chính trị học tư sản nổi tiếng của nước Anh trong thời đại tư bản chủ nghĩa.
Những tác phẩm đáng chú ý nhất của Adam Smith là: Lý luận về những tình cảm đạo đức (1759), Nghiên cứu về bản chất và những nguyên nhân của sự giàu có của các quốc gia (1776).
Trong học thuyết của mình, Adam Smith thừa nhận các quy luật khách quan, thể hiện thế giới quan duy vật trong nghiên cứu. Kế thừa các học thuyết của những người đi trước, ông đưa ra một hệ thống các quy luật kinh tế.
Học thuyết kinh tế của Adam Smith xác định quy luật kinh tế là vô địch và chủ nghĩa tư bản là sự tồn tại hợp quy luật.
Chế độ phong kiến, theo quan điểm của Adam Smith, đáng phải lên án và cần phải thay đổi tận gốc. Hoạt động của thương nhân là đáng ca ngợi nhưng chủ nghĩa Trọng thương là một sự ngu ngốc của thời Trung cổ biến dạng vì đã hy sinh lợi ích của công nghiệp cho thương nghiệp. Ngược lại, chịu ảnh hưởng của phái Trọng nông, ông tin rằng năng suất lao động trong nông nghiệp cao hơn trong công nghiệp.
Lý luận về kinh tế hàng hóa của Adam Smith rất khoa học và sâu sắc. Từ đó ông coi học thuyết về giá trị là cơ sở của hệ thống kinh tế chính trị tư bản chủ nghĩa.
Những vấn đề lý luận, trong các lĩnh vực của kinh tế chính trị học như phân công lao động, giá cả, giá trị hàng hóa,… được phân tích đánh giá tỷ mỷ và khá chuẩn xác. Ông khẳng định: Tiền công, lợi nhuận, địa tô là ba nguồn gốc đầu tiên của mọi thu nhập, cũng như mọi giá trị trao đổi.
Hạt nhân quan trọng nhất trong học thuyết kinh tế của Adam Smith là lý luận về tư bản. Phân tích kỹ nguồn gốc giá trị thặng dư, ông khẳng định giá trị thặng dư chỉ được đẻ ra từ lao động mà người công nhân nhập thêm vào vật liệu chứ không phải từ quỹ ứng trước (tư bản) và có sự khác nhau giữa tư bản với tư cách cá nhân và tư bản với tư cách xã hội. Ông nhập cục tích lũy ban đầu của tư bản với tích lũy tư bản làm một. Đó là hạn chế trong học thuyết của ông.
Học thuyết kinh tế của Adam Smith còn những hạn chế khác như sự nhầm lẫn giữa quá trình sản xuất và quá trình lưu thông hoặc nhầm lẫn trong khi phân tích về tái sản xuất; mặc dù trong khi phân tích về thu nhập, ông đã giải thích khá đúng đắn các vấn đề khác của chủ nghĩa tư bản như tiền công, lợi nhuận, địa tô…
Mặc dù có hạn chế, song học thuyết kinh tế của Adam Smith đã tạo ra sự đổi mới trong lịch sử kinh tế chính trị và là cơ sở cho nhiều học thuyết kinh tế sau này. Học thuyết kinh tế của ông đặc biệt là lý luận về nguồn gốc giá trị thặng dư, được Marx và Engels đánh giá cao. Trên cơ sở tiếp thu có phê phán học thuyết kinh tế của Adam Smith, David Ricardo và kinh tế chính trị học Anh, Marx và Engels đã xây dựng học thuyết kinh tế của mình một cách khoa học.
Adam Smith trở thành ''nhà kinh tế học tổng hợp của thời kỳ công trường thủ công'' (Karl Marx) và là "nhà tư tưởng'' tiên tiến của giai cấp tư sản, như nhận xét của V.I.Lê nin.
PTS. ĐINH TRUNG KIÊN
