BÊRIA LAPRENCHI PAPLOVITS (1899 - 1953)
Bêria Laprenchi Paplovits sinh ngày 29 tháng 3 năm 1899 trong một gia đình nông dân ở Xukhumi (Nga), mất ngày 23 tháng 12 năm 1953 tại Moskva. Ông học giỏi, nhiều tài, yêu âm nhạc, am hiểu kiến trúc. Giữa thời sôi sục đầy biến động, ông đã đi theo cách mạng, vào Đảng cộng sản năm 1917, hoạt động bí mật và làm đến chức Phó chủ tịch Uỷ ban đặc biệt (cơ quan an ninh), rồi Bí thư thứ nhất đảng bộ ngoại Cápcadơ, bao gồm Azerbajan, Gruzia và Acmenia.
Bêria làm nhiều chức vụ khác nhau, nét xuyên suốt là sự nghiệp của ông khi làm Bộ trưởng Bộ Nội Vụ. Có rất nhiều huyền thoại về Bêria đã trở thành Bộ trưởng Bộ Nội Vụ Liên Xô như thế nào. Nhưng không có một chuyện nào được khẳng định bằng văn bản. Nhìn chung, rất ít tài liệu nói về Bêria, đặc biệt là sự ''bay lên'' nhanh chóng của ông. Hiểu cuộc đời Bêria là phải hiểu theo sự hoạt động của ông về hoàn thành các '' nhiệm vụ đặc biệt”, do đó cách tìm hiểu không hẳn thông thường như khi tìm hiểu các nhân vật lịch sử khác.
Bêria làm Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng từ năm 1941 đến năm 1953; năm 1953 làm phó chủ tịch thứ nhất Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô; uỷ viên Bộ chính trị (tham gia chủ tịch đoàn) Ban chấp hành Trung ương ĐCS Liên Xô (1946-1953). Ông tham gia cách mạng, vào đảng (1917) hoạt động ở vùng Adécbaizan và Gruzia trước khi vào hoạt động tình báo và làm công tác phản gián (1921). Từ năm 1921, ông giữ các cương vị lãnh đạo trong Ban chấp hành Trung ương đảng ở Zacápcadơ. Từ năm 1931 đến 1938 là bí thư thứ nhất Trung ương ĐCS Liên Xô (Bônsêvích) ở Gruzia, Zakraicrôm, đứng đầu cơ quan "Treka'' (mật vụ) ở Gruzia. Ông trở thành người đứng đầu của đảng ở nước Cộng hoà Tơrăngcôcadơ vào năm 1932 và đích thân điều hành, giám sát các cuộc thanh trừng chính trị ở những nước Cộng hoà đó trong thôi kỳ đại đàn áp của Stalin (1936-1938) là giám đốc cơ quan mật vụ Xô Viết, Bêria giữ vai trò chủ yếu trong các cuộc thanh trừng những phần tử chống lại Stalin. Năm 1938 đến 1945 ông là Uỷ viên nhân dân (chức vụ này từ năm 1946 gọi là Bộ trưởng). Năm 1953 là Bộ trưởng Bộ Nội Vụ Liên Xô. Lên làm được chức Bộ trưởng Bộ Nội Vụ, Bêria phải trải qua một quá trình bươn trải. Năm 1938 ông về Matxcơva làm phó cho Nhicalai lêdốp - chủ tịch Hội đồng nhân dân phụ trách nội vụ, thuộc cơ quan mật vụ Xô Viết. Đến sau, lêdốp bị bắt công khai và bị bắn theo lệnh của Stalin, thì Bêria trở thành người đứng đầu cơ quan mật vụ Xô Viết (1938-1 953). Ông chủ trì trực tiếp các cuộc đàn áp do bộ máy quan liêu mật vụ tiến hành và ông điều khiển, chi phối cả một mạng lưới rộng lớn các trại cải tạo lao động, trải khắp đất nước. Vào năm 1934, ông đã là uỷ viên Hội đồng chấp hành các quyết sách. Tháng 2 năm 1941, ông trở thành phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô. Năm 1941 là uỷ viên, đến năm 1944 lên làm phó chủ tịch Hội đồng quốc phòng và giữ chức vụ này trong suốt thời gian Đại chiến thế giới lần thứ hai. Bêria được phong nguyên soái Liên Xô năm 1945. Ông là cận thần chính trị bên cạnh Stalin, là một trong những người tích cực nhất tổ chức các cuộc đàn áp quần chúng từ những năm 30 đến những năm 50. Bêria không chỉ cai quản và kiểm soát hệ thống an ninh nội bộ Liên Xô, mà còn giữ vai trò chủ chốt điều hành việc lợi dụng sức lao động khổ sai trong các trại cải tạo để sản xuất ra những nguyên liệu cần thiết. Từ khi Bộ chính trị ĐCS Liên Xô cải tổ lập ra Chủ tịch đoàn vào răm 1952, thì cũng là lúc Bêria đã giữ chắc được chiếc ghế của mình.
Ngay sau khi Stalin qua đời vào tháng 3 năm 1953, Bêria trở thành một trong bốn phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng kỳ cựu và đảm trách cương vị đứng đầu Bộ Nội Vụ - một cơ quan tổ chức được làm cả 2 chức năng mật vụ và an ninh. Thời gian tiếp sau, trong cuộc đấu tranh giữa các cường quốc, Bêria đã bộc lộ rõ ý đồ lợi dụng cương vị mình là giám đốc cơ quan mật vụ để mưu giành lấy những thành công cho mình dưới gót sắt độc tài Stalin.
Vào tháng 7 năm 1953 cuối cùng ông đã bị đánh bại bởi nhóm chống Bêria. Nhóm này gồm: M.G.Malencốp, Viasetlap M. Môlôtốp và Nhikita Khơ rút sốp ông bị bắt và bị tước hết chức vụ chính quyền, chức vụ trong đảng, được công bố là làm ''gián điệp cho đế quốc”. Có hành vi ''phạm tội hoạt động chống đảng, chống liên bang cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô Viết”. Vụ án xét xử công khai vào tháng 12 năm 1953 và tuyên án theo những cáo buộc về các tội danh nói trên. Bêria lập tức bị xử tử hình.
Sự thăng tiến liên quan chặt chẽ với thành tích thanh trừng và gắn bó với Stalin
Sự nghiệp chính trị của Bêria gồm 2 giai đoạn: 30 năm làm việc dưới trướng Stalin và 3 tháng sau khi Stalin chết. Mỗi giai đoạn đều có những đặc sắc riêng.
Có nhiều đánh giá về Bêria: là con quỷ khát máu hay là một nhà chính trị có tài. Người ta biết rằng, Stalin - một nhà lãnh đạo dày dạn kinh nghiệm, đã có đánh giá Bêria về trí thông minh và tài năng tổ chức hoàn thành nhiệm vụ. Stalin chỉ dùng những người biết hoàn thành nhiệm vụ, được lòng tin của Stalin là kết quả công việc chứ không phải là lời nói. Bêria đã chiếm được lòng tin của Stalin ngay từ những buổi đầu. Mùa Hè năm 1933, Stalin nghỉ ở hồ Ritsa (Alokhazia), nghe nói ông bị mưu sát. Khi xảy chuyện, Bêria đã lấy ngực mình che đạn cho Stalin hô to "Hãy bảo vệ lãnh tụ” ngăn chặn vụ ám sát và nhanh chóng trừng trị thủ phạm. Hồi đó có người nói đây là màn kịch do Bêria bày đặt, vì Bêria rất biết lợi dụng tính nghi ngờ bệnh hoạn của Stalin. Cuối cùng sự việc cũng không được làm rõ, vì lính bảo vệ đã đánh chết người giơ súng định bắn Stalin. Chỉ biết rằng, bằng hành động như là anh hùng của Bêria đã là một trong những bàn đạp quan trọng trên con đường công danh của ông. Nhiều người cho rằng, Bêria là bậc thầy của những màn kịch như trên.
Bêria làm ăn khôn khéo. Khi nhận nhiệm vụ mới, việc đầu tiên là ông ra lệnh ngừng ngay những cuộc làm trong sạch đảng và bắt tay vào các công việc “chân chính”. Khi mời làm Dân uỷ Bộ Nội Vụ năm 1939. Bêria đã cho thả 336.000 người và sa thải 7.372 (tức là 115) số cán bộ của cơ quan an ninh theo sắc lệnh ''sửa chữa những khuyết điểm trong công tác điều tra của Dân uỷ Nội Vụ”. Việc ra lệnh ngừng thanh trừng làm cho nhiều người thấy nhẹ nhõm, vì lúc trước luôn thấp thỏm, không biết mình sẽ bị bắt vào lúc nào. Thực chất thì Bêria chỉ nới lỏng có một chút sợi dây trói quá chặt của lêdốp. Mục đích của công việc và cũng nhằm lấy lòng dư luận, chuẩn bị lật đổ lêdốp. Bêria hoàn thiện bộ máy trấn áp, làm cho nó mạnh mẽ và trở thành vạn năng. Như vậy sẽ làm cho Stalin yên tâm, cùng với Bêria khẳng định, Bộ Nội Vụ xây dựng được như thế sẽ trở thành chiếc lá chắn tin cậy của lãnh tụ. Việc cho phép đánh đập tù nhân đã có từ năm 1937, nhưng chỉ thị chính thức cho phép tra tấn đánh đập tù nhân là do Bêria kiến nghị và Stalin ký ngày 10/01/1939. Bêria thực hiện nghiêm ngặt đường lối Stalin. Ông ta thẳng tay trừng trị tất cả những gì được coi tà có hại cho cuộc đấu tranh vì ''quyền lợi của nhân dân”. Vì vậy có thời người ta coi ông là cần thiết và sẵn sàng bỏ qua nhiều điều cho ông, mà nếu là người khác thì đầu đã phải lìa khỏi cổ. Bêria nhanh chóng thành công trong ý đồ của mình. Stalin tin cẩn giao cho Bêria những nhiệm vụ đặc biệt bí mật và khó khăn.
Làm công việc thanh trừng và tàn sát thì nhiều lắm, Bêria xử lý những người đó là: ''kẻ thù của nhân dân”. Có 2 vụ lớn là ám sát Trotsky khi ông này đã bị trục xuất sang Mêhicô từ năm 1929 và sát hại hơn 20 ngàn tù binh Ba Lan ở Kha tum năm 1940. Dưới đây là vụ ám sát Trotsky - điển hình của một vụ tàn bạo.
Lev Trotsky là công thần lập quốc, một trong những người sáng lập ra Nhà nước Xô Viết. Khi Lênin còn sống, ông ở vị trí thứ 2 trong đảng. Làm ngoại giao một thời gian ngắn, ông xin thôi. Lênin giao cho ông tổ chức quân đội, làm Dân uỷ quốc phòng và Chủ tịch Hội đồng quân sự cách mạng. Trotsky mạnh dạn sử dụng một số sĩ quan của quân đột Nga Sa hoàng, tăng hiệu quả xây dựng quân đội trong giai đoạn mới thành lập. Trotsky đã có công tạo nên bộ khung có nhiều tướng giỏi cho thời kỳ nội chiến. Ông có năng khiếu tổ chức bẩm sinh, lòng dũng cảm và tính cương quyết, có nghị lực lớn. Lênin và Trotsky hợp tác với nhau, thành nhân tố làm nên chiến thắng. Uy tín Trotsky được nâng lên sau thắng lợi của nội chiến. V.A.Antonov Ovseenko - cục trưởng cục chính trị Hội đồng cách mạng quân sự gọi Trotsky là: ''lãnh tụ, nhà tổ chức và là người cổ vũ mọi thắng lợi của cách mạng. Nội chiến kết thúc, Trotsky bắt tay vào cải tổ quân đội, ông nhanh chóng giảm quân số để đỡ gánh nặng ngân khố. Ông chú trọng quốc phòng, không tán thành tiến lên làm cách mạng thế giới. Trotsky rất coi trọng khoa học quân sự, ông yêu cầu mọi người phải ra sức học tập, và bản thân ông cũng tham gia vào việc soạn thảo lý luận quân sự và các bài giảng quân sự, thành lập hệ thống đào tạo quân sự và khoa học quân sự. Tham của ông tại Đại hội XII được nhiệt liệt hoan nghênh. Nhưng Stalin thì tái mặt ghen tị. Năm 1925, ông bị gạt ra khỏi chức Dân uỷ Quốc phòng, bị điều động về Hội đồng kinh tế quốc dân làm vụ trưởng vụ khoa học - kỹ thuật công nghiệp. Ông làm việc dưới tướng Dzerjensky 2 năm.
Stalin coi Trotsky như kẻ thù, đưa ông đi giam lỏng ở Alma-Ata, sau đó ông bị trục xuất ra nước ngoài (ở Mêhicô). Ở nước ngoài, Trotsky vẫn viết nhiều tài liệu và có những dự báo đúng về khả năng Đức tấn công Liên Xô. Stalin không muốn để yên.
Tháng 5 năm 1940 vụ mưu sát thứ nhất đã diễn ra. Nhóm biệt kích bắn súng máy xối sả vào khắp nhà nhưng Trotsky không bị chết.
Ngày 20-8-1 940, Merkader đã dùng rìu bổ vào đầu Trotsky. Ngày hôm sau, Trotsky tắt thở tại bệnh viện. Hai người con trai của ông một bị xử bẳn, một bị giết hại trong bệnh viện vào năm 1937 và 1938.
Tại phiên toà Mêhicô, Merkader không nhận là làm việc cho tình báo Liên Xô. Matxcơva hài lòng về việc đó Merkađer ngồi tù đến năm 1960 thì mãn hạn. Tháng 5 năm 1960 cơ quan KGB báo cáo với Khơrutsốp. Ngày 31 tháng 5 Xô Viết tối cao quyết định tặng Huân chương Lênin và danh hiệu anh hùng cho đồng chí Lopes Ramon Ivanovich (tức Merkader). Giữa những năm 70, Merkader sống ở Cuba và qua đời tại đó năm 1978. Cả đời không mang tên thật, khi chết người ta cũng mai táng ông với cái tên đã dùng phần lớn trong cuộc đời: đồng chí Lopes R.l.
Vụ sát hạt Trotsky ở nước ngoài tiến hành êm thấm như vậy là công của KGB.
Ở Bêria, người ta thấy một tính cách đặc biệt, chẳng có cái gì là thiêng liêng với ông cả, từ những người cộng sản tạo thành, bạn chiến đấu của Lênin cho đến những đoàn viên thanh niên cộng sản, những sinh viên, học sinh, những nhà bác học nổi tiếng, phụ nữ và trẻ em,… tất cả đều trở thành vật hy sinh cho một bộ máy khổng lồ.
Đầu năm 1941, Bêria được bổ nhiệm làm phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Về danh nghĩa là thăng chức, nhưng thực tế là Stalin gạt ông ta ra khỏi cương vị lãnh đạo công tác an ninh. Về mặt tổ chức, cơ quan dân uỷ nội vụ bị chia làm hai: Bộ an ninh quốc gia và Bộ Nội Vụ. Bêria ở Bộ Nội Vụ, có công an, cứu hoả, biên phòng, nội chính và toàn bộ hệ thống nhà tù và các trại cải tạo.
Làm công nghiệp quốc phòng, sản xuất bom nguyên tử
Với cương vị là phó chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Bêria phụ trách thêm các bộ: lâm nghiệp, luyện kim màu, công nghiệp dầu lửa và giao thông đường sông. Bêria bắt đầu đi nhiều hơn về lĩnh vực kinh tế và xây dựng.
Ông được món quà an ủi là được phong hàm Cao uỷ an ninh quốc gia, sau này đổi thành Nguyên soái Liên Xô (từ 9-7-1945).
Làm kinh tế, công nghiệp, nhưng Bêria không hoàn toàn dứt ra khỏi công tác mật vụ: Trong những tuần, tháng đầu sau khi chiến tranh bùng nổ, Stalin lại cử Bêria đứng đầu cơ quan an ninh quốc gia và tham gia Hội đồng Quốc phòng - cơ quan quyền lực quân sự cao nhất đất nước, được thành lập ngày 30-6-1941 do Stalin đứng đầu.
Bêria được giao nhiệm vụ sản xuất vũ khí và quân dụng. Ông vắt kiệt sức lao động của các trại cải tạo Ngày 30-9-1943, ông được tặng danh hiệu anh hùng lao động xã hội chủ nghĩa và có công trong việc đẩy mạnh sản xuất vũ khí và quân dụng trong điều kiện thời chiến.
Ngày 27-12-1945 Xô Viết tối cao Liên Xô quyết định để Bêria thôi chức Dân uỷ nội vụ. Lãnh đạo cao nhất đất nước tin rằng, công việc nào giao cho Bêria phụ trách, công việc đó đứt khoát thành công. Tháng 12/1944 Liên Xô thành lập Uỷ ban đặc biệt trực thuộc Hội đồng Quốc phòng tối cao phụ trách việc khai thác sử dụng Uranium. Bêria trực tiếp lãnh đạo Uỷ ban này.
Tuy không hiểu lắm chuyên môn khoa học kỹ thuật, nhưng ông rất coi trọng và lắng nghe ý kiến của các nhà bác học, công trình sư, tìm mọi cách cung cấp cho các nhà khoa học tất cả những gì mà họ yêu cầu, đồng thời ông cũng rất biết cách “ốp” cho họ phải làm việc quên mình.
Ông sử dụng toàn bộ nhà tù trên lãnh thổ Liên Xô và lao động sản xuất vũ khí quân trang, quân dụng phục vụ chiến tranh. Dưới quyền lãnh đạo của Bêria, hệ thống nhà tù và cải tạo đã thành như là một ''Vương quốc công nghiệp xây dựng”. Bêria chỉ đạo công việc chế tạo bom nguyên tử, cơ quan này được coi là một siêu bộ, gọi là Tổng cục trực thuộc Hội đồng dân uỷ. Việc xây dựng các công trình công nghiệp nguyên tử do Tổng cục doanh trại xây dựng công nghiệp của Bộ Nội Vụ đảm nhiệm. Công việc thăm dò, khai thác và chế biến Uranium là nhiệm vụ của Tổng cục trại mỏ-luyện kim của Bộ Nội Vụ. Tù nhân là lực lượng lao động đóng góp cho công việc sản xuất bom nguyên tử. Quả bom nguyên tử đầu tiên của Liên Xô cho nổ thử ngày 29-8-1949 tại căn cứ Semipalatinsk cũng được sản xuất, lắp ráp tại trại tù của Bộ Nội Vụ ở Thành phố Sarov ở Mondovia.
Năm 1945, theo đề nghị của Bêria, chính phủ quyết định thu hút các chuyên gia Đức vào công tác xử lý Uranium ở Liên Xô. Đức đã cử sang 300 chuyên gia. Vùng giáp giới Đông Đức và Tiệp Khắc có mỏ Uranium trữ lượng lớn. Công ty Vismut của Đức được uỷ nhiệm khai thác mỏ rày. Theo thoả thuận, 10 năm đầu Uranium khai thác được thì cung cấp cho Liên Xô, còn sau đó thì Đức được toàn quyền sử dụng. Nhưng trong 10 năm đầu Liên Xô đã sử dụng gần hết. Cho đến nay người ta không biết thật chính xác quy mô của Vương quốc Nguyên tử mà Bêria nắm trong tay to lớn đến đâu. Chỉ có thể nghĩ rằng, quản một cơ ngơi như vậy, Bêria phải là một người có tài tổ chức và điều hành, quản lý. Nói là ông có tài tổ chức vì trong tay ông còn nắm cả nguồn tài chính, toàn bộ cơ sở công nghiệp và nguồn lao động dồi dào như vô tận của các trại giam, trại cải tạo, và cả nguồn tài nguyên bao la của đất nước. Stalin cũng sớm đánh giá năng lực tổ chức của Bêria. Ngay cả viện sỹ Piotr Kapitsa xin thôi công việc dự án nguyên tử vì ông không chịu đựng nổi sự lãnh đạo của Bêria, nhưng ông vẫn phải công nhận tài tổ chức và huy động lực lượng của Bêria.
Stalin giao cho Bêria lãnh đạo ủy ban quốc gia về việc thử bom nguyên tử.
Ngày 29-8-1949 Liên Xô thử bom nguyên tử thành công. Trung ương đảng và Hội đồng dân uỷ ra một nghị quyết đặc biệt tuyên dương công trạng Bêria ''vì công tác tổ chức sản xuất năng lượng nguyên tử và thử thành công vũ khí nguyên tử”.
Bêria được nhận Huân chương Lênin và giải thưởng Stalin hạng thất.
Kết cục bi thảm
Qua nhiều nguồn, lãnh đạo cao cấp Liên Xô được biết ý đồ Bêria muốn làm đảo chính. Vào tháng 7 năm 1953, nhóm chống Bêria đặt kế hoạch bắt Bêria. Đầu tiên là mời Bêria đến họp hội nghị thường kỳ của Bộ chính trị. Khi có mặt đông đủ, Malencốp (lúc đó là chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng) lên tiếng hỏi Bêria: ông muốn làm đảo chính, bằng cách nào vậy?
Lúc này Bêria mặt trắng bệch, không nói lên lời. Bêria tuyên bố tuyệt thực 11 ngày.
Phiên toà diễn ra từ 18 đến 25 tháng 12 năm 1953.
Cùng với Bêria trên ghế bị cáo còn có 6 đồng bọn. Giờ phút trừng phạt.
Phiên toà đặc biệt của toà án tối cao Liên Xô quyết định: Kết án L.Bêria, V.Mécculốp, V.Đacanôdốp, B. Gabutốp, K. Coóclitde, P. Mesich, L. Vietdinixki với hình phạt cao nhất là xử bắn và tịch thu toàn bộ tài sản, tước bỏ các danh hiệu quân nhân, các huân chương, huy chương... Bản án là kiên quyết và không được quyền kháng cáo.''
Ngay trong ngày 25 tháng 12, bản án được thi hành.
Vlađimia Phêđôrôvich Tôlupcô-nguyên soái tư lệnh pháo binh, đại biểu Xô Viết tối cao, anh hùng lao động xã hội chủ nghĩa Liên Xô nói:
Tôi cho rằng, chúng ta nên tìm cội nguồn những tội ác của Bêria không chỉ trong bản thân ông ta, mà còn có trong cả Stalin. Chính sự sùng bái cá nhân, không tuân thủ những chuẩn mực Lênin,… nên đã đẻ ra những nhân vật kỳ dị như Bêria. Bêria biết cách đoán các mong muốn của Stalin, biết cách khai thác sử dụng các điểm yếu của người chủ mình về danh vọng và sự đề cao cá nhân. Hàng ngàn người vô tội đã phải chết vì Stalin và những tay chân của ông ta như lêdốp và Bêria.
Lịch sử sẽ không bao giờ tha thứ điều đó.
ĐẠI TÁ QUÁCH HẢI LƯỢNG
