Cách xưng hô trong quan hệ họ hàng của người Comanche
Nếu xem lướt qua cách con người phân nhóm thân nhân trong một vài xã hội khác với xã hội chúng ta, chúng ta sẽ dễ có được cảm nhận về quan hệ họ hàng. Chúng ta sẽ bắt đầu việc này bằng việc xem xét cách thức người da đỏ Comanche phân loại họ hàng của họ.
Cấu trúc xã hội người Comanche là hình thức song phương và vợ chồng cư trú cả hai bên nội ngoại. Ở đây người ta được phép có nhiều vợ. Thân nhân của người Comanche đều theo tập tục ngoại hôn: không ai được lấy vợ lấy chồng là một người bà con trong phạm vi ba cấp họ hàng đã được nhìn nhận. Để xem xét bất cứ hệ thống danh xưng họ hàng nào, nhất thiết phải lấy khởi điểm từ một cá nhân nhất định. Chúng ta sẽ giả sử gọi cá nhân này là Ego (một từ La tinh, có nghĩa là Bản ngã, ở đây có nghĩa là Tôi, người nói), và Ego là nam giới, vì người nói là nam hay nữ là rất khác nhau.
Ego gọi mẹ mình là pia. Nhưng lại cũng có nhiều thân nhân nữ khác cũng được gọi là pia, chẳng hạn chị em gái ruột của mẹ anh ta, chị em gái họ của mẹ anh ta, và vợ của anh em trai của cha. Thế nên, với người Comanche, pia không có nghĩa là mẹ nữa, mà có nghĩa chính xác là “thân nhân nữ và bà con của mẹ”.
Cha anh ta được gọi là ap’. Nhưng các thân nhân nam khác cũng được gọi là ap’, chẳng hạn, các anh em trai ruột và các anh em trai họ của cha, và chồng của các chị em gái của cha anh ta nữa. Như vậy, ap’ không có nghĩa là cha đối với người Comanche, nhưng chính xác là “các họ hàng bà con nam giới của cha”
Người Comanche gọi anh hay em trai của mẹ bằng một từ khác là ara. Như vậy khi chúng ta gọi chung anh em trai của cha và anh em trai của mẹ vào một từ “uncle” thì người Comanche gộp chung cha và anh em trai của cha vào một hạng, và phân chia các anh em trai của mẹ vào một hạng khác.
Với cô, dì, mợ, thím cũng vậy. Cả mẹ và chị em gái của mẹ được xếp vào một hạng là pia, nhưng chị em gái của cha thì lại được gọi là paha. Cách xưng hô này gọi là gộp hai nhánh (forked merging) hay sáp nhập phân đôi (bifurcate merging).
Như vậy, các thành viên bên dòng cha và các thành viên bên dòng mẹ được tách ra riêng biệt.
Đối với một người Comanche, tất cả các thân nhân cùng thế hệ với anh ta đều là anh em hoặc chị em ruột; trong khi các anh chị em họ thì không được nhìn nhận như vậy. Nhưng người Comanche còn chú trọng đến tuổi của thân nhân, cho nên họ phân biệt giữa pâi, “nam thân nhân lớn tuổi hơn trong thế hệ tôi”, và tami, “nữ thân nhân lớn tuổi hơn trong thế hệ tôi” Một pâi có thể là anh của Ego, là con trai của anh hay em trai của cha, con trai của chị hay em gái của cha, con trai của anh hay em trai của mẹ, con trai của chị hay em gái của mẹ, và chồng của chị hay em gái của vợ ego (nếu Ego là nam). Tami được dùng để gọi tất cả những người kể trên và nhỏ tuổi hơn Ego.
Đối với Ego, một “con trai” không chỉ bao gồm những đứa con trai của chính anh ta mà chỉ luôn tất cả con trai của các pâi và tami, con trai của chị hay em gái của vợ, và chồng của con gái của chị hay em gái anh ta. Tất cả những người “con trai” này được gọi là tua.
Một “con gái” gồm con gái của chính anh ta, và con gái của tất cả các patsi (tức các thân nhân nữ lớn tuổi hơn trong thế hệ của anh ta) và nami (các thân nhân nữ nhỏ tuổi hơn trong thế hệ của anh ta), con gái của chị hay em gái của vợ và vợ của con trai của chị hay em gái của anh ta. Tất cả những người “con gái” này được gọi là pedi.
Những danh xưng họ hàng mô tả ở đây bao gồm các thành viên trong các gia đình hôn nhân sơ cấp và gia đình hôn nhân thứ cấp của ego. Trong khi chúng ta dùng các từ miêu tả tách riêng hai gia-đình-do-hôn-nhân, có thể thấy rằng người Comanche gộp chung các cá nhân đó vào một tập thể bà con rộng lớn hơn. Đối với họ bà con là một tập thể quan trọng về mặt xã hội.
Nói chung, người Comanche nhìn nhận ba mươi sáu nhóm họ hàng khác nhau, mỗi nhóm trong số đó có những từ xưng hô khác nhau. Không một người nào trong đó giống với các nhóm hoặc các danh xưng trong hệ thống quan hệ họ hàng của chúng ta. Cách mà bất cứ một xã hội nào xác định bà con họ hàng tùy thuộc vào bản chất của các nhóm quan hệ hệ hàng của nó. Những nhóm bà con này chủ yếu là đã được xác lập trước bởi các qui luật về cư trú của vợ chồng, và các tập tục phổ biến trong nền văn hóa.
