EVANGELISTA TORRICELLI (1608 - 1647)
Torricelli sinh ngày 15 tháng 10 năm 1608 ở Faenza (Fenza) miền Bắc Italia. Sau khi đạt được kết quả tối ưu ở một trường giòng mang tên thành phố quê hương, Torricelli đến Rôma để theo học các môn khoa học ở trường Đại học Saptenza (Xapienza). Tại đây, ông là học trò của Galilée, ông đã biên soạn một tiểu luận cho rằng, chuyển động của một vật ném xiên - ví dụ một quả cầu nhỏ bằng chì - là một đường parabol.
Năm 1641, Torricelli tới Florence (Florăngxờ) nơi ông được nhận làm thư ký kiêm trợ lý cho Galilée bây giờ đã bị mù. Sau cái chết của Galilée, Torricelli được bổ nhiệm là Giáo sư toán ở Florence và là nhà toán học cho Ferdinand (Pheđinăng) Quận công vùng Toscane (Tôtxcan). Năm 1644, ông lấy ống thủy tinh có bịt kín một đầu, dài 46 inch; sau khi đổ đầy thủy ngân, còn gọi là bạc lỏng, ông dùng ngón tay bịt chặt đầu hở của ống nghiệm vào một chậu chứa đầy thủy ngân. Thủy ngân trong ống nghiệm sẽ chảy xuống nhưng không chảy hết, cột thủy ngân còn lại trong ống cao khoảng 30inch tính từ mặt thủy ngân trong chậu. Torricelli đã công bố rằng phần không gian giữa đầu ống nghiệm lật ngược với cột thủy ngân chính là chân không bởi vì không có gì có thể lọt vào trong đó khi một ít thuỷ ngân chảy xuống. Ông đã giải thích rằng lực giữ cho thủy ngân không chảy ra là áp suất của không khí. Chính trọng lượng của không khí đè lên bề mặt thủy ngân trong chậu để giữ lại lượng thủy ngân trong ống nghiệm sao cho sự cân bằng xảy ra và lúc đó cột thủy ngân cao khoảng 30 inch. Vì lẽ đó 30 inch của thủy ngân nặng bằng 300 dặm của không khí.
Blaise Pascal (Blezờ Patxcal) đã bổ sung thêm cho thí nghiệm của Torricelli bằng việc đưa cái phong vũ biểu lên đỉnh núi và ông đã quan sát thấy cột thủy ngân tụt xuống nhiều inch trong trạng thái không khí loãng. Sau đó, Pascal đã ứng dụng phong vũ biểu vào việc dự báo thời tiết. Phong vũ biểu hộp được dùng trên các máy bay để đo độ cao so với mực nước biển.
Tài năng về toán học của Torricelli còn được bộc lộ ở việc nghiên cứu đường cong mà ngày nay được gọi là cycloid, tức là một đường cong tạo bởi một điểm trên bán kính của một vòng tròn chuyển động.
Torricelli mất ngày 25 tháng 10 năm 1647 tại Florence ở tuổi 39.
GS. VŨ VĂN CHUYÊN
