Nội dung

1928

Thư viện của Kenherkhepshef, thư lại và học giả

Khám phá / khai quật 1928 bởi Bernard Bruyère

Địa điểm Thebes (Deir el-medina, ở lân cận mộ 1165)

Thời kỳ Vương quốc mới, Triều  đại thứ 19, trước và sau Vương triều Merenptah 1224-1214 trước Công Nguyên.

Khu định cư Deir el-Medina với các công nhân dùng trong việc khai thác đá và trang trí các mộ hoàng gia thời Vương quốc mới ở Thung lũng các vua và Thung lũng các hoang hậu. Đây là nơi ở của Kenherkhepshef, và địa điểm phát hiện thư  viện đặc biệt của ông.

Mặc dù việc khám phá ngôi mộ gia đình người thợ Sennudjem đã diễn ra vào năm 1886 (bởi người dân địa phương), song tiềm năng của Deir el-Medina như một thế giới vi mô hiếm có của đời sống và cái chết của Ai Cập cổ đại suốt một thời kỳ tương đối giới hạn (Triều đại thứ 18-20) vẫn không được nhận thức rõ trong vài năm. Các khai quật của Ernesto Schiaparelli (Bảo tàng Ai Cập ở Turin) tiến hành không thường xuyên giữa những năm 1905 và 1909 ở phía Bắc ngôi lăng và trong lăng mộ - đã đem ra ánh sáng ngôi mộ của nhà kiến trúc Kha; sau đó, công trình trùng tu của Emile Baraize ở ngôi điền thờ thuộc Phô -lê-mê, cùng việc khai quật khu làng và mộ do học giả người Đức Georg Mưller thực hiện vào 1913 đã xác định được cảnh trí di tích; nhưng chỉ sau những đợt khai quật tập trung, từ năm 1917, do Viện khảo cổ học phương Đông của Pháp (IFAO) ở Cairo thực hiện thì bản chất và tiềm năng phong phú của di chỉ này và của nhiều bia ký mới được đánh giá cao.

Giám đốc công trình của Pháp suốt chiến dịch dài ngày là Bernard Bruyère (1922-40 và 1945-51). Dưới sự giám sát của ông, tất cả khu vực của địa điểm được thám hiểm, kể cả chính ngôi bàng và vùng ngoại ô, vùng gọi là “Giếng lớn” - thật ra đây là một giếng lớn làm lối đi xuống chứa hơn 5.000 phiếu vỏ sò bằng đá vôi. Việc nghiên cứu những văn bản này rất quan trọng và thực vậy, chúng đưa ra ánh sáng những hiểu biết về đời sống cá nhân của dân làng và lịch sử của việc định cư - sinh đẻ, chết chóc, hôn nhân, ly hôn, cãi vã đánh nhau, tôn giáo, luật pháp và trật tự Bruyère cũng khám phá một số mộ có đầy đủ lương thực, kể cả những ngôi mộ nguyên vẹn của bà Madja và người thợ Sennufer. Bây giờ phần lớn việc đào bới đã ngưng, nhưng tiến trình nghiên cứu và công bố những phát hiện của IFAO vẫn tiếp tục cho đến nay.

Một trong những phát hiện khơi sự tò mò trong các đợt khai quật ở Deir el-Medina là thư viện của Kenherkhepshef. Câu chuyện của việc khai quật kho lưu trữ là của nhiều thứ thông thường xoắn lại. Alan Gardiner, nghiên cứu trước hết các nhóm khác thường về văn học, y học huyền bí và các giấy cói dị giáo khác trong thư viện của ngài Alfred Chester Beatty quá cố. Ông tin rằng chúng, giống như giấy cói của Ramesseum; đúng vậy, vì nội dung của chúng cấu thành bộ trang bị chuyên nghiệp của một nhà pháp thuật và thực hành y học. Quan niệm mà ngày nay chúng ta biết được trước đây đã bị 1ãng quên. Cũng như với giấy cói của Harris, thủ đắc cách đây 75 năm, rõ ràng là các văn bản của Chester Beatty (giờ được phân chia chủ yếu giữa London và Dublin) bị “thất lạc” từ nơi cất giấu lớn hơn và ít tài liệu chuyên môn, được khai quật bởi người Pháp vào 1928 giữa hai đền thờ mộ gần với đường thông số 1165 ở Deir el-Medina. Các văn bản của Chester Beatty và IFAO rõ ràng và những phần của một tổng thể; và điều xảy ra là người chủ không phải là một người thông thạo y học huyền bí mà là một người thợ dính líu vào việc khai thác đá và trang trí mộ của vị  pharaon - thư lại Kenherkhepshef.

Kenherkhepshef được các nhà Ai Cập học biết đến qua nhiều tài liệu, chính thức và phù du,  tồn tại ở Deir el-Medina. Ông ta xuất hiện vào năm 33 của Triều đại Rameses II, trở thành  viên thư lại của ngôi mộ vào năm 40 và giữ công việc này cho đến cuối Vương triều của  Sethos II - một thời kỳ trên 40 năm. Ông ta là một viên chức không có tính đại chúng, có những dấu hiệu cho thấy ông không chỉ lỏng lẻo trong việc thi hành công việc của mình mà còn bị mua chuộc và nhận của đút lót. Ông không chú tâm vào công việc, hình như thế, như trong sách của ông - và trong những năm cuối, càng lúc lại càng say đắm với người vợ mới 12 tuổi.

Bề rộng và bề sâu của những mối quan tâm phản ánh qua thư viện của Kenherkhepshef thật  ngạc nhiên, nhưng có lẽ không tiêu biểu cho vấn đề đọc sách của một người Ai Cập có học  vào thời các pharaon. Các thông báo của học giả buồn thay không đi tiếp. Mặc dù sau khi ông chết, các cuốn sách của ông hình như được gia đình giữ gìn không tốt, rõ ràng là các cuộn giấy cói quý giá bị dùng như những miếng lót hoặc như những miếng giấy nhỏ, sẵn có trong kho dự trữ.

Còn có những cái xấu hơn. Trong một vật đối xứng kỳ lạ của việc khai quật thư viện Kenherkhepshef, một trong các loạt thư từ của Ramessid quá cố, viết vào cuối thời Vương quốc mới (bởi viên thư lại Djehutymose) cho con trai, thư lại của mộ Butehamun (Bảo tàng Anh quốc EA 10326), có ghi một bên:

“Giờ về các tài liệu bên trên trời mưa tạt vào nhà viên thư lại Horsheri, ông tôi, ông mang  chúng ra và chúng tôi thấy chúng không bị xóa đi. Tôi xin nói với ông là “tôi sẽ mở chúng ra  lần nữa”. Ông đem chúng xuống dưới và chúng tôi ký gửi trong ngôi mộ của Amennakht, ông  cố tôi.”

Không chỉ có địa điểm tìm thấy giấy cói của Kenherkhepshef tương ứng với sự mô tả của  Djehutymose về địa điểm ông ta cốt giữ các văn bản bị ướt, mà ít nhất một trong các văn bản  của Chester Beatty - P.Chester Beatty I - cho thấy rõ bằng chứng của sự tổn hại do nước. Thư  viện trở thành một trách nhiệm pháp lý, không thể đem “ký gửi” vào băng mộ để bảo vệ an  toàn như cách vứt bỏ tùy tiện bởi những người thừa kế ít học của học giả.

Một trang của một trong các văn băn của bộ sưu tập Kenherkhepshef, giấy cói của  Chester Beatty III: đoạn trích từ “sách  giấc mơ” kể cả câu nhớ đời “Nếu một  người nhìn vào chính mình... cạo sạch  phần dưới, XẤU, nó có nghĩa đang bị thối rữa.