Nội dung

1920

Những lá thư của một người cha quát tháo: giấy tờ Heqanakht

Trước 1921 Mặt thạch anh vàng từ bộ sưu tập của Carnarvon

1922 hay trước đó da thịt của các thần: Tượng thờ bằng bạc của Horus người anh cả

Khám phá/ khai quật 1920 bởi Herbert E. Winlock

Địa điểm Thebes (Deir el-Bahri, mộ của Meseh triều  đình TT 315)

Thời kỳ Vương quốc giữa, triều  đại thứ 12, vương triều Sesostris I. 1971 - 1926 trước CN

“…Thư riêng của một- lão nông kiêm nghề thầy cúng ba hoa, dẫn chúng tôi đến ngay lưng cầu thang một căn nhà bốn ngàn năm trước đây và chúng tôi nghe trộm cuộc cãi cọ ầm ĩ trong gia đình, hồi thời Abraham”.

HERBERT WINLOCK

Heqanakht viết cho người quản lý bất động sản Merisu, trong tài liệu đầu của đống lưu trữ (trang mặt sau) “... ông phải đuổi bà đầy tớ Senen ra khỏi nhà tôi... chính ông phải chịu trách nhiệm về việc bà ta đã đối xử tàn tệ vợ mới (?) của tôi!”.

TRƯỚC 1921 - MẶT ĐÁ THẠCH ANH VÀNG TỪ BỘ SƯU TẬP CỦA CARNARVON

Ghi chú đầu tiên được công bố mà chúng tôi có được bề mặt bằng đá thạch anh vàng cao 12cm (4¹/₄ inr) từ bộ sưu tập của hầu tước Carnarvon thứ 5 (giờ ở New York, MMA  26.7.1396), trong danh mục của cuộc triển lãm năm 1921 của Hội mỹ thuật Burlington; ở đó nó được mô tả như sau: “Từ một tượng hợp chất của nữ hoàng Nohetete (Nefertiti)”. Sự gán ghép này dựa một phần vào việc dùng đá màu vàng - vàng là màu truyền thống để chỉ da thịt phụ nữ - và cho là, dựa vào sự hiểu biết (được thông báo?) của ngài Carnarvon và Howard Carter: el-Amarna là điểm phát hiện đầu tiên của tác phẩm trước khi nó đến được thị trường cổ vật Ai Cập vào năm 1959, mảnh vỡ được tái nhận dạng là phần dưới của một bức chân dung của Tiye, vợ của Ameno-phis III và mẹ của Akhenaten; mới đây, Dorothea Arnold đã đề nghị một sự gán ghép với người vợ thứ hai của Akhenaten là Kiya. Dù sự thật là gì chăng nữa (có lẽ chỉ được sắp xếp lại khi - và nếu - các phần thiếu một ngày nào đó đem ra ánh sáng), mảnh vở là một ví dụ hiếm có của điêu khắc hợp chất Ai Cập được khắc với một sự gợi cảm kỳ lạ trong một chất liệu quý giá đã được người xưa biết đến.

Những giấy tờ Heqanakht - một kho lưu trữ nhỏ những tài liệu bằng giấy cói, giờ ở Bảo bàng nghệ thuật Metropolitan ở New York (MMA 22.3.516 - 523 a-e) - được khám phá trong đợt khai quật 1920 - 1921 của Herbert E. Winlock và đoàn thám hiểm Ai Cập của Metropolitan ở Deir el-Bahri, Điểm phát hiện là một hành lang trong khu mộ chưa bị quấy phá của Meseh, một thuộc hạ của tể tướng Ipi, ở sân của chính ngôi mộ (TT 351) của Meseh đang được khai quật. Các tài liệu cùng các thứ phế thái khác được dung để lấp bằng nền mộ và tạo thành một cầu thang trượt cho quan tài. Căn cứ vào dấu niêm phong còn nguyên vẹn trên tài liệu, giờ đánh số III, có khả năng là nó cùng các tài liệu khác không bao giờ được gửi đi cho người nhận.

Học giả đầu tiên xem xét những bức thư là nhà ngữ văn học Battiscombe Gunn. Tất cả tư liệu lưu trữ được T.G.H James công bố nhiều năm sau, một “thất lạc” từ kho lưu trữ rơi vào những tay tư nhân sau đó không lâu. Gunn, James và người khác kết luận là Heqanakht, người chủ trang trại vắng mặt và là người viết thư từ đã hành động như đày tớ - Ka nhân danh cho Ipi suốt vương triều của Nebhepetre Mentuhotep của triều đại thứ 11. Hans Goedieke và Dorotheo Arnold từ đấy đã đề xuất rằng tài liệu lưu trữ đó chỉ có niên đại muộn hơn.

Goedieke đề xuất một niên đại thuộc vương triều của triều đại thứ 12, vua Ammenesnes I, trong khi Arnold lại nghiêng về một niên đại sớm hơn: vương triều của con trai ông ta là Sesostris I, khi ông ta vẫn còn là Nhiếp Chính cùng với cha ông.

1922 - Hay trước đó da thịt của các thần: tượng thờ bằng bạc của Horus người anh cả

“Tượng Horus ngồi bằng bạc khối bọc vàng đã mất. Rửa sạch… Bạc lộ ra rất tốt…”.

HOWARD CARTER

Howard Carter gặp bức tượng thần đầu ó này lần đầu tiên  vào ngày 06/04/1922 trong tay nhà buôn Nicolas Tano ở Cairo. Nó vẫn còn xỉn màu, dính bẩn, chưa rửa; nhưng   Carter đủ sắc sảo để biết rằng tác phẩm không chỉ được rửa,  mà còn phải được rửa kỹ, như ông ghi trong nhật ký. Ông cũng không bị rối trí vào những tháng sau này với công việc khám phá mộ của Tutankhamun, bức tượng chẳng nghi ngờ gì đã tìm đường đến với bộ sưu tập của Carnarvon. Thay vào đó nó chuyển qua tay người khác mà vẫn ở trong tình  trạng bị teng rĩ cho đến khoảng cuối năm 1970, sự tuyệt mỹ của nó được phát hiện sau khi cọ rửa cẩn thận.

Không nghi ngờ gì, đây là tượng của Horus người  anh cả, bức tượng vốn có đội một vương niệm kép tách biệt. Thân hình là bạc khốí, và, như các mảnh còn tồn tại cho thấy được bọc vàng đế phản ánh cái tổng thế mang tỉnh nghi lễ của xương và da thịt vị thần. Tượng cân nặng 16,5kg và cao 42 cm. Đôi mắt bằng phalê, và vật liệu để khảm bộ tóc giả  còn tồn tại là đá xanh da trời - một ẩn dụ sâu xa về thực thể thần thánh của tác phẩm. Bức tượng (giờ ở bảo tàng Miho, Shigaraki, Nhật Bản) là tượng bằng kim loại lớn và quý giá nhất tồn tại từ thời Ai Cập cổ đại, và có thể nhận dạng, với một vài sự xác tín là một tượng thờ trong một đền thờ và trong thực tế được coi là đối tượng lề bái vào các ngày cúng  của thần.

Các tài liệu cung cấp một cái nhìn thoáng qua độc đáo về đời sống thường ngày của Ai Cập cổ đại tại vùng đất trung tâm của đất nước và - nếu Arnold đúng - ở một ngã tư của lịch sử, một thời gian ngắn sau việc thiết lập thủ đô mới Itjtawy gần el-Lisht (có thể đó là Heqanakht viết). Các thư từ của Heqanakht phản ảnh những công việc hàng ngày của một người đàn ông thuộc tầng lớp của mình - các mối quan hệ của ông với, và sự giãn hòa cùng những trách nhiệm đa dạng của đời sống gia đình, và nhiều thứ khác nữa, Cốt lõi của văn bản lưu trữ được nhà khai quật, Herbert Winlock, tổng kết:

“[Heqanakht] thích thú... cơ hội nhắc nhỡ [gia đình ông ta] là họ đang ăn bánh của ông” và tất cả “mọi thứ đều là của ông và cả gia đình tùy thuộc vào ông ta”, ông ta là một ông già hay quát tháo, ba hoa, các lá thư đều rải đầy “Nhớ rằng”, “Hãy cẩn thận và tích cực hơn”, và “Ta sẽ chịu trách nhiệm về việc này”, “Không nên quên trả lời về mọi thứ mà ta đã viết”, ông ta nhấn mạnh, “để xem, đây là một năm cho một người làm công cho chủ mình”; hoặc lại nữa,“đây không phải là một năm cho kẻ để lơ đễnh ông chủ mình, hay cha mình, hay anh mình”.

Chúng ta có thể nhận ra loại người nào; vì tất thảy đều có khoáng cách thời gian và  văn hóa giữa chúng ta với người Ai Cập đã sống, đang thở lúc bấy giờ, họ không hoàn thiện  cũng không thánh thiện, rất giống chúng ta.

Đó chính là lời đứa con nói với mẹ, cụ thể là thầy cúng Heqanakht nói với bà Ipi và Hetepet: Cả hai vị đều khỏe mạnh và sống tốt chứ? Công việc làm ăn có phát đạt hay tiến triển gì không? Cầu mong ân lành của Montu, chúa tể Theban đến với quý vị!

Cả gia đình vẫn vui khỏe, khấu khá chứ? Đừng lo lắng cho con, con vẫn sống tốt.

Thôi [Đừng phàn nàn nữa]. Dù ở nơi đất đai khô cằn quý vị vẫn không chết đói. Khi con đến miền Nam, nơi quý vị sống, con đã trợ cấp lương thực đầy đủ. Đồng bằng sông Nile không quá thấp phải không? Lương thực chúng con đã chuẩn bị đủ để chống chọi với chế độ lũ ở song Nile nhưng các vị phải kiên trì. Con có thành công hay không là nhờ các vị đó! Các vị hãy bảo trọng cuộc sống của mình.

Đừng giận dữ nữa, nhìn kìa, cả gia đình giống như trẻ em vậy. Nói điều này e rằng các vị giận dữ nhưng con phải có trách nhiệm đối với mọi việc. Có thể nói rằng “dù sống thoi thóp vẫn hơn là phải chết”. Hiện nay, cái đói thật sự được gọi là đói khi người ta bắt đầu ăn thịt người và không ai được nhận phần lương thực ở bất cứ nơi nào khác...

Đối với Merisu và Nakht, con trai của Hety và cả hai là phụ tế cha ông. Thầy cúng tang lễ Heqanakht truyền đạt: chỉ khi thần dân tới tiếp tục lao vào việc thì quý vị mới đưa cho họ phần lương thực này. Phải chú ý! Hãy cày xới ruộng đất của con, sàng lọc hạt giống và cắm đầu vào công việc …!”

P- HEQANAKHT II