Thời kỳ then chốt phát triển tri lực
Thời kỳ then chất là thời kỳ học tập nhậy cảm nhất, dễ dàng nhất, còn có người gọi là thời kỳ nhậy cảm. Hiện tượng này đầu tiên phát hiện thấy ở động vật. Ví dụ, thời kỳ then chốt phát triển năng lực đuổi theo mẹ của gà con là vào khoảng 4, ngày sau khi nở. Nếu ở thời kỳ này đem tách gà con ra khỏi mẹ, thì gà con vĩnh viễn không biết đuổi theo gà mẹ. Thời kỳ then chốt phát triển năng lực phân biệt hình thù và màu sắc của vật thể của mèo con là 4 - 5 ngày sau khi đẻ. Nếu trong thời kỳ này dùng phẫu thuật khâu mí mắt mèo lại không để ánh sáng lọt vào mắt, về sau dùng phẫu thuật làm cho mèo mở được mắt thì nó vẫn không nhìn thấy gì, nó đã trở thành mèo mù.
Sự phát triển của trí lực con người cũng có thời kỳ then chốt, nói chung thời kỳ đầu của cuộc sống con người được coi là thời kỳ then chốt phát triển trí lực. ''Bé gái sói'' nói trên là một dẫn chứng. Sau khi ra đời ít lâu bé gái sói đã rời khỏi xã hội loài người, sống trong bầy sói, khiến cho thời kỳ then chốt phát triển trí lực của các em mất đi những điều kiện cần thiết cho phát triển trí lực, trí lực không được phát triển bình thường, sau khi trở về với xã hội loài người tuy được bồi dưỡng giáo dục gấp bội, nhưng do đã qua mất thời kỳ then chốt, nên ít kết quả, trí lực vẫn không thể đạt được mức của người bình thường.
Ở Nhật, năm 1972 người ta phát hiện ra một người lính của thời Chiến tranh thế giới thứ hai sống trong một khu rừng sâu ít người đặt chân tới. Anh ta đã một mình sống trong rừng sâu, thoát ly hoàn toàn ,với xã hội loài người, đến 28 năm. Anh ta đã không còn biết nói, các biểu hiện của anh ta cũng khác với con người hiện đại. Nhưng chỉ với thời gian 82 ngày anh ta đã hoàn toàn khôi phục được hoạt động trí tuệ của con người bình thường. Anh ta sở dĩ có thể khôi phục được hoạt động trí tuệ của người bình thường, bởi vì trước khi rời khỏi xã hội loài người anh ta đã trải qua thời kỳ then chốt phát triển trí lực.
Nghiên cứu sâu thêm một bước thấy rằng: từ 2 đến 3 tuổi là độ tuổi đẹp nhất phát triển khẩu ngữ ở trẻ; từ 3 - 4 tuổi là thời kỳ lòng ham hiểu biết phát triển mạnh nhất; từ 4 - 5 tuổi là độ tuổi đẹp nhất phát triển ngôn ngữ sách vở; từ 5 - 6 tuổi là thời kỳ mẫn cảm phát triển năng lực trừu tượng khái quát của trẻ. Trong thời kỳ then chốt, giáo dục cho trẻ thì hiệu quả nhanh, nhớ chắc, học tập đúng thời gian, trẻ không vất vả. Để lở thời kỳ then chốt, học tập sẽ có khó khăn, rất nhiều người lớn học ngoại ngữ tương đối mất công sức chính vì lẽ đó.
Thời kỳ then chất tuy quan trọng nhưng sự hình thành năng lực tương ứng với nó không phải không thể thay đổi được. Một số năng lực nào đó dù đã lỡ mất thời kỳ then chốt, nếu tích cực học tập lại vẫn có thể hình thành được.
