ARISTOTLE VÀ ALEXANDRE
Ngay sau khi trốn chạy khỏi Atarneus năm 343 tr.CN, nhà triết học nhận được lời mời của vua Philip II tới làm thày học cho Alexandre (tiếng Hy Lạp: Alexandros), lúc này vừa 13 tuổi. Nhà sử học Plutarch trong sách “Tiểu sử so sánh” đã kể rằng: Để tỏ lòng biết ơn công dạy dỗ con mình, vua Philip II đã tái thiết thành phố Stagira quê hương Aristotle, do chính nhà vua tàn phá trong cuộc chiến với Athens, cho những cư dân Stagira đã bỏ chạy hay bị bắt làm nô lệ trở về xứ sở của mình. Theo Plutarch, Alexandre đã sớm nắm vững không chỉ các lý thuyết về luân lý và nhà nước, mà cả các tri thức bí mật sâu sắc hơn, được các triết gia gọi là truyền khẩu và mật truyền. Nhiều năm sau, khi đang ở Châu Á, được tin Aristotle công bố một số trong các học thuật ấy, Alexandre đã viết cho ông bức thư như sau: ''Alexandre gửi Aristotle lời chúc tốt lành... Thầy đã sai lầm khi cho phổ biến các tri thức mà trước kia chỉ truyền khẩu. Còn gì để chúng ta khác bệt với những kẻ khác nếu như các học thuật đã nuôi dưỡng ta từ nay trở thành sở hữu công cộng?
Tôi muốn vượt kẻ khác không chỉ bằng sức mạnh, mà còn bằng cả tri thức về các đối tượng cao siêu. Chúc thầy khoẻ mạnh''.
Không nghi ngờ gì rằng Aristotle đã có ảnh hưởng mạnh mẽ tới tính cách của Alexandre trẻ tuổi. Vị đại đế tương lai không bao giờ quan tâm tới nhiều sự tập luyện thể thao và võ nghệ mà ông tỏ ra thích nghiên cứu triết học và văn chương hơn. Vật gối đầu giường, cùng thanh gươm báu, là cuốn sách Aristotle (biên soạn lại IIad và Qdyssey của Homer). Vị đại đế được coi là một thầy thuốc không tồi và thường ban cho những chỉ thị tốt về y khoa cho tướng lĩnh và binh lính trong những cuộc hành quân liên miên. Phần nào tài nghệ y khoa chắc có công dạy bảo của ông thầy Aristotle…
Vua philip II bận viễn chinh, con trai phải gánh vác việc cai trị xứ sở Maxêđônia thay cha. Aristotle còn ở lại thêm 4 năm nữa bên cạnh nhà cai trị trẻ tuổi, người luôn trọng vọng ông thầy mình và trả ơn một cách vương giả. Nhà văn, nhà bác học La Mã Pliny Già (23/24 - 79) viết rằng khi Alexandre lên ngôi vua, ông bèn cắt cử mấy ngàn người giúp việc cho Aristotle. Có lẽ những người này chuyên bắt và nghiên cứu động vật trong các quốc gia mà Alexandre chiếm được và mô tả chúng; tư liệu đã được đưa vào tác phẩm nổi tiếng ''Lịch sử động vật'' và “Về các phần cơ thể động vật”. Aristotle cũng từng đích thân tham gia khảo cứu để có những mô tả chi tiết bên ngoài và bên trong con voi Ấn Độ khi ông tham gia đội quân viễn chinh của Alexandre. Vua Maxêđônia còn giao cho Aristotle 800 đồng talent, một khoản tiền khổng lồ thời đó để trang trải chi phí viết sách “Lịch sử động vật”. Trong quyển sách này Aristotle đã đưa ra cách phân loại mà sau này được công nhận khắp Châu Âu, cho mãi đến thế kỷ XVIIII mới được thay thế bằng hệ thống mới của nhà tự nhiên học Thụy Điển Kari Linné.
Năm 335 tr.CN Aristotle trở lại Athens, để giới thiệu người họ hàng của mình là Callisthenes làm thầy dạy của Alexandre. Nhưng quan hệ của ông này với nhà vua trẻ xấu đi nhanh chóng. Sau khi Thebes, một trong các thành phố lớn nhất Hi Lạp thời đó bị san bằng và cư dân của nó bị bán làm nô lệ, còn Athens thì đầu hàng mong sự ân xá của kẻ chiến thắng, thì toàn thể Hi Lạp đặt dưới sự cai trị của một ông vua trẻ tuổi Alexandre. Callisthenes không che giấu sự chống đối các chính sách của Alexandre, người đang càng ngày càng giống với vua chúa độc tài phương Đông: kiêu ngạo, không chịu nổi sự phản đối, hay nổi giận... trong khi cận thần vẫn quen với truyền thống thời Maxêđônia trong quan hệ vua tôi thân tình.
Số phận của Callisthenes đã được quyết định khi ông này tuyên bố “các thắng lợi của Alexandre không phải vì sự thiện chiến của binh sĩ mà bởi sự thù địch giữa các thành phố Hi Lạp”, lại còn mỉa mai: “Thường khi đánh lộn vinh quang thuộc về kẻ vô lại. Aristotle thất vọng, vội viết cho người họ hàng bất cẩn của mình: “mày sẽ chết mất con ơi, nếu cứ nói cái giọng ngang ngạnh ấy''. Chẳng bao lâu, Callisthenes bị kết tội dự mưu phản nghịch và bị treo cổ. Còn quan hệ của vị Đại Đế trẻ với ông thày mình cũng chấm dứt. Người ta biết rằng vị vua trẻ Maxêđônia nhiều lần nói về nhà triết học với giọng khinh bỉ, còn Aristotle cũng đáp lại như vậy. Có truyền thuyết cho rằng Alexandre Đại Đế chết vì bị đầu độc bởi viên trung tâm phúc Antipater, mà thuốc độc là làm theo chỉ dẫn của chính Aristotle.
