KHOA CỬ TRIỀU MẠC
Nhà Mạc giành ngôi của nhà Lê năm 1527 vào thời triều Lê đã dần dần suy thoái, nhưng trong 65 năm tồn tại của Vương triều Mạc chỉ có ít năm đầu yên ổn. Từ năm 1553, các thế lực phong kiến họ Nguyễn, họ Trịnh đã tiến hành cuộc chiến tranh giành ngôi báu xảy ra liên miên và quyết liệt. Trong điều kiện lịch sử khó khăn này, để tồn tại, nhà Mạc phải lo tổ chức chính quyền, quân đội, kinh tế và văn hóa - giáo dục. Sự nghiệp giáo dục và khoa cử liên quan đến việc tuyển chọn trí thức cho toàn bộ Vương nghiệp, buổi đầu, triều Mạc dựa vào số Nho sĩ ít ỏi trong Vương tộc, của triều Lê có quan hệ thân thuộc và chán ghét các Vua Lê muốn hợp tác với nhà Mạc để góp phần phục hưng đất nước.
Sau 2 năm cầm quyền, nhà Mạc đã tổ chức khoa thi tiến sĩ năm Kỷ Sửu (1529) niên hiệu Minh Đức đời Mạc Thái Tổ. Từ khoa thi đầu tiên này đến khoa thi cuối cùng năm Nhâm Thìn - 1592 niên hiệu Hồng Ninh thứ hai đời Mạc Mậu Hợp, nhà Mạc đã tổ chức đều đặn ba năm một kỳ thi Tiến sĩ bất chấp chiến tranh dù phải rời khỏi Thăng Long chạy lên Cao Bằng cố thủ, thể hiện quyết tâm cao của nhà Mạc trong việc tuyển chọn nhân tài và tinh thần hiếu học trong nhân dân ta.
Khoa thi Tiến sĩ:
Khoa thi Tiến sĩ đầu tiên mở vào năm Kỷ Sửu - 1529, niên hiệu Minh Đức thứ 3, đời Vua Mạc Thái Tổ (Mạc Đăng Dung). Khoa thi này thu được kết quả: Đệ nhất giáp ban 3 Tiến sĩ cập đệ; Đệ Nhị giáp ban 8 Tiến sĩ xuất thân; Đệ tam giáp ban 15 Tiến sĩ đồng xuất thân.
Bia Tiến sĩ đề danh dựng ngay năm thi, văn bia do Thông Chương đại phù Trung thư giám Chính tự Tư chính khanh Nguyễn Ngạn Chiêu soạn. Đây là tấm bia Tiến sỹ duy nhất của triều Mạc hiện còn tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội). Cùng với tấm bia đó, triều Mạc còn cho dựng lại hai bia khác của triều Lê, xác minh triều Mạc muốn nối tiếp nền quốc học và khoa Tiến sỹ đã đạt tới sự hoàn thiện vào triều Lê Thánh Tông.
Sau khoa thi Tiến sĩ đầu tiên, nhà Mạc đã tổ chức 3 năm một khoa thi, tổng cộng là 22 khoa, lấy đỗ 485 vị Tiến sĩ, trong đó có 11 vị Trạng nguyên; Trạng nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm chẳng những tiêu biểu cho các nhà khoa Bảng thời Mạc mà còn là nhà văn hóa lớn của dân tộc.
