MARCEL PROUST (1871 - 1929)
NHÀ VĂN HIỆN ĐẠI PHÁP
Marcel Proust sinh ngày 10 tháng 7 năm 1871 tại Ôtơi, ngoại ô Paris, cha là Giáo sư y học Ađrêng Prust, mẹ là Macxel Gianvây, gốc Do Thái, một người phụ nữ thông minh và có khuôn mặt rất phương Đông. Thời nhỏ, Marcel là cậu bé ốm yếu, dễ xúc cảm, nhưng rất thông minh; năm 9 tuổi bị một cơn hen nặng, từ đó suốt đời mang một thể chất đau ốm, yếu ớt, có lần tưởng chết. Lớn lên, theo luật học, song lại ham thích văn học và triết học. Ông hay lui tới các salông quý tộc và tư sản song sớm nhận ra sự trống rỗng nhàm chán ở chỗ đó. Năm 25 tuổi Proust cho in tập sách gồm một số truyện, ký và thơ mang tên Những thú vui và ngày tháng. Sinh thời, Proust rất thích đi du lịch, hay đi biển, yêu cảnh vật, yêu kiến trúc thời cổ... Vì sức khỏe yếu, không cho phép ông đi nhiều, từ năm 1914, ông ở hẳn Paris, không khi nào ra khỏi phòng, bốn bức tường được trải lớp bọc cách âm, ưa sống cô độc, âm thầm trong bóng tối và mê mải thực hiện các trang viết trong sự cô độc hoàn toàn. Ông có cách viết rất lạ, viết, bỏ dở, dập xóa, viết lại, câu văn được bổ sung các chi tiết cứ kéo dài ra mãi, chảy trôi theo cảm xúc tự nhiên với những liên tưởng bất chợt, vụt hiện, ngẫu hứng, triền miên. Quyển sách viết xong, khi nửa bản in thử, ông lại gạch xóa, thêm thắt mãi.
Cha và mẹ ông đều mất năm 1905. Trong cuộc đời ông, người mẹ là niềm vui dịu dàng nhất, tình thương duy nhất in trong tâm tưởng ông cho đến hết đời. Tác phẩm Giăng Xăng Tơi dày hàng nghìn trang, là phác thảo đầu tiên của bộ tiểu thuyết đồ sộ Đi tìm thời gian đã mất sau này. Ngoài ra, ông còn viết dang dở cuốn Chống Xanhtơ Bơvơ - tên một nhà phê bình văn học lớn của Pháp chủ trương lối phê bình ấn tượng. Năm 1912, Proust hoàn thành quyển I bộ tiểu thuyết Đi tìm thời gian đã mất nhan đề Bên phía nhà Xavan dày 50 trang. Quyển II Dưới bóng những cô gái tuổi hoa (1919) được Giải Gông Cua, một giải thưởng lớn của Viện Hàn Lâm Pháp. Sau đó ông hoàn thành trọn bộ với 5 quyển tiếp theo; tất cả bộ tiểu thuyết này được in thành 16 tập. Hoàn thành trong 14 năm (1913-1927) tổng cộng dày trên 4000 trang. Được hoàn thành trong căn phòng cô độc, ốm đau bệnh tật hoành hành, bộ tiểu thuyết chứa đầy các câu chữ, nhân vật và ý tưởng lạ lẫm, kinh ngạc, những tìm tòi nghệ thuật mà trước đó ông chưa từng có. Khước từ mọi phương pháp áp đặt mọi chủ thuyết giáo điều, ông chỉ có một tuân thủ duy nhất: viết theo dòng ý thức nội tâm sâu thẳm của mình, một thế giới nội tâm triền miên, bí ẩn của vô thức và tiềm thức, của những giấc mơ bất tận, những bóng hình kẻ khác đầy khắc khoải lo âu. Bị ảnh hưởng ít nhiều lý thuyết nhân tâm học Freud và triết học trực giác Becxông, ông đưa vào tiểu thuyết những tìm tòi táo bạo. Đã có một thời gian dài, sáng tác của ông gây nhiều tranh cãi, có người xem tiểu thuyết của ông coi đó là thứ nghệ thuật suy đồi, rằng ông vô trách nhiệm trước thời đại của mình, không thèm biết đến sự đổi thay và bão táp cách mạng trên toàn thế giới...
Ngày nay, cách đánh giá về ông đã khách quan hơn. Tác phẩm của ông đã chứa đầy ám ảnh, sợ hãi về một thế giới bạo lực, trần trụi, phi nghĩa, ghê rợn, mất nhân tính, đầy chết chóc. Đó là tiếng nói phủ định thức tại, thức tỉnh lương tri nhân loại. Đặc biệt thủ pháp "dòng ý thức" trong sáng tạo tiểu thuyết là một cách tân to lớn đóng góp vào nền tiểu thuyết hiện đại thế giới. Vào các năm 60, những nhà ''tiểu thuyết mới" đã tự xếp mình vào hàng ''đồ đệ hiện đại của Marcel Proust”.
