NGUYÊN THỦ (PRINCIPAT)
Từ Nguyên thủ bắt nguồn từ tiếng Latin Principat, có nghĩa là người đứng đầu trong danh sách nghị viên Viện nguyên lão và là người công dân số một của đế quốc Roma cổ đại. Tuy vậy, trong những thời kỳ lịch sử khác nhau, nó có nội dung khác nhau.
Trong thời đại Cộng hòa Roma, Nguyên thủ là chỉ người đứng đầu danh sách Viện nguyên lão. Nguyên thủ tuy danh vọng rất cao, nhưng không đảm nhiệm chức quan Chấp chính. Chỉ khi nào quan Chấp chính trưng cầu ý kiến thì Nguyên thủ có quyền phát ngôn đầu tiên. Nói chung, Nguyên thủ là do các giám sát quan bầu chọn từ trong các thành viên Viện nguyên lão có tài sản và danh vọng cao.
Năm 28 trước Công nguyên, Octavius được bầu làm quan Chấp chính. Ông lấy tư cách là quan Chấp chính để tiến hành “thanh lọc” Viện nguyên lão. Viện nguyên lão sau khi thanh lọc đã tăng thêm nhiều thành viên ủng hộ Octavius, từ đó Viện nguyên lão trở thành công cụ phục vụ cho Octavius. Bề ngoài, Octavius tuyên bố khôi phục chế độ Cộng hòa nhưng trên thực tế ông nắm mọi quyền bính trong tay: quyền tổng chỉ huy quân đội (imperator), quyền quan chấp chính, quyền quan bảo dân và cả quyền đại giáo chủ nửa. Những quyền hành đó về sau được trao cho Octavius suốt đời. Tiếp đó Viện nguyên lão suy tôn ông là Augustus có nghĩa là “đấng chí tôn”, “thần thánh” và danh hiệu Nguyên thủ (Principat) . Từ đó, quan Chấp chính và Nguyên thủ từ hai hợp thành một. Octavius tuy vẫn giữ hình thức Cộng hòa nhưng ông nắm trong tay quyền lớn về chính trị, quân sự, tôn giáo và tư pháp, trên thực tế đã trở thành quân chủ chuyên chế, nước Cộng hòa Roma chỉ còn trên danh nghĩa. Vì thế các nhà sử học sau này mới gọi nền thống trị độc tài cá nhân kiểu Octavius là “nền chính trị Nguyên thủ Octavius”, nói gọn là chế độ Nguyên thủ. Năm 27 trước Công nguyên - năm xác lập chế độ Nguyên thủ, cũng là năm mở đầu cho thời đại đế quốc Roma.
