Thế giới tinh trùng (TT)
Tinh trùng của người giống như một con nòng nọc nhỏ có chiều dài 5 phần triệu mét (5 micron). Đầu hình bầu dục, cổ thì ngắn, đuôi thì dài, một ngoại hình thật chẳng cân xứng chút nào so với kích thước to lớn của noãn (trứng). Đầu hoàn toàn chứa đựng nhân (của tế bào tinh trùng), chung quanh hầu như không có tương chất. Như vậy là chàng (TT) chẳng có một chút dự trữ nào, cũng chẳng có chút tài sản tiết kiệm nào bởi vì chàng phải tiêu thụ hết dưới dạng năng lượng mỗi khi gặp người đẹp (noãn). Trong nhân chứa 23 thể nhiễm sắc là tài sản di truyền của cha và của ông, cụ nội. Tài sản quý giá này, để khối bị thất thoát đọc đường đã được đóng gói thật chắc chắn nhờ những cặp nguyên tử lưu huỳnh có những nối kết điện tử đảm bảo cho các thể nhiễm sắc được cô đặc và rắn chắc. Đó thực sự là chiếc tủ sắt có sức chống cự lại bất cứ một xâm kích hóa học, vật lý hoặc nhiễm trùng nào có thể xảy đến.
Trên đầu, TT đội một chiếc mũ hình nón, một thứ mũ trùm đầu rất khỏe gọi là thể ngọn (acrosome). Có nhiều loại enzym (men) trong chiếc đầu đạn này giúp TT phát hiện và chọc thủng màng của noãn. Song TT sẽ bỏ chiếc mũ trùm đầu ra khi đã thành công thâm nhập vào noãn.
Chiều dài đuôi TT chiếm 98% tổng chiều dài toàn thân. Đuôi gồm những ống nhỏ chứa trong một cái bao gồm có 9 chiếc ống, tựa như một bó mì que.
Trong trục trung tâm của đuôi có một cặp ống li ti được bao quanh bởi 9 cặp ống li ti khác. Hết thảy những ống li ti này được tạo ra bởi các chất protein có tính đàn hồi: gọi là chất tubulin và chất dyneine. Các phần tử này trượt lên nhau và co kéo lên nhau, nhờ vậy TT có khả năng di động nhanh và cần có nhiều năng lượng. Bộ phận ở giữa là nguồn cung cấp năng lượng này. Bộ phận này nằm ở giữa cổ và đuôi, là một cái bao chứa nhiều ty lạp thể, là những máy phát năng lượng li ti, nhờ ADN của riêng mình cung cấp năng lượng bằng cách sử dụng các chất dinh dưỡng.
Hình 1.9.1: Cấu trúc tinh trùng
Chứa đầy năng lượng, giữ cả một kho của cải, lại được trang bị bằng một bó các dây lò xo. TT di chuyển nhanh như một mũi tên lao thẳng vào trái tim của người đẹp, chỉ sau mấy phút nó đã vượt qua cổ tử cung, lúc này đang bị một cục chất nhầy bít lại, mặc dù tốc độ chỉ vào khoảng 80 micron trong một giây, ở nhiệt độ 370C.
Để tạo thành một tế bào hoàn chỉnh, cơ thể phải dành ra ít nhất 74 ngày thì đuôi tinh trùng mới mọc được, từ tế bào mầm hình tròn. Như vậy có nhiều dạng trung gian giữa tế bào mầm không đuôi có 2n (46) thể nhiễm sắc với TT trưởng thành chỉ có n (23) thể nhiễm sắc. Điều này lý giải hình thái học TT lắm khi khiến ta thật bối rối. Có nhiều TT bình thường có thể có một cái đầu hình bầu dục đang bơi giữa những TT khác có đầu hình thon, bẹt, thậm chí đẹp hẳn, hoặc ngược lại là những TT có đầu không lỗ hoặc có tới hai đầu. Bình thường ra có thể có tới 3 đến 4% số TT chưa trưởng thành mà hình thái còn tỏ ra kỳ quặc hơn nữa. Một số TT trông giống hình quả lê, những chiếc diều, những cái đinh, hoặc tròn như Vành trăng những chiếc đồng hồ cát…, một số khác nên thơ hơn, giống những trái tim, những bông hoa nhép, một cây súng hoặc lại có những kiểu cái đuôi. Người ta đã mô tả hơn 60 hình thể khác nhau. Cách đây hơn ba trăm năm: vào năm 1677 Van Leeuwenhock đã quan sát qua kính hiển vi: ông nhìn thấy đó là những con người có kích thước nhỏ và những chòm rầu cằm.
Điều còn kỳ lạ hơn nữa là mỗi cá nhân lại có một týp hình thái tinh trùng hằng định đáng kể. Với ông A, chẳng hạn, có thể 60 phần trăm là TT hình bầu dục, 10 phần trăm đầu thon, 5 phần trăm hình đồng hồ cát, 2 phần trăm hình trái tim... ở ông B, có thể lại là 50 phần trăm đầu bầu dục, 10 phần trăm đầu khổng lồ, 5 phần trăm có hình hoa nhép... Lại còn một công thức nữa chỉ thuộc ông B mà thôi. Tất cả sự biến thiên về hình thái này ở một cá nhân nào đó có thể là phản ánh một sự xám kích của virus, của nhiệt, của hóa chất hoặc do thuốc. Như vậy các công thức về hình thái của ông B- có thể cho thấy 10 phần trăm số TT có hình hoa nhép thay vì 5 phần trăm chỉ xảy ra 20 ngày sau một đợt nhiễm trùng do virus cuối hoặc sau một phản ứng dị ứng do thuốc nào đó. Đây là một trắc nghiệm (test) thú vị đánh giá độc tính một thứ thuốc hoặc sự tàn phá do một bình nhiễm trùng gây ra cho một người đàn ông được điều trị vô sinh.
Nhưng TT, dẫu được trời phú cho tính năng động hiếm có song trong thực tế các chàng rất dễ nhạy cảm trước bất cứ một loại xâm kích nào. Một số trường hợp nhiễm độc, nhiễm trùng hoặc mất cân bằng nội tiết đều có thể làm giảm tính di động của các TT. Các chàng trở nên mệt mỏi, suy nhược, chứng suy nhược tinh trùng - asthenospermia) đôi khi các chàng thậm chí còn trở nên tê liệt - bất động. Liệu các chàng chết rồi chăng? Mặc dầu có thuật ngữ “liệt tinh trùng” hoặc “chết tinh trùng” (necrospermia) chỉ những TT nói trên đã trở thành bất động, song các kỹ thuật đo lường chuyển hóa thường lại chứng minh rằng các chàng TT vẫn đang sống, có chăng chỉ tê liệt các ống li ti mà thôi Colchicin, chẳng hạn, là chất chiết của cây bả chó mọc hoang ngoài bãi cỏ, có khả năng làm tê liệt các phần tử đàn hồi, tức là dynein và tubulin, nhưng cuộc sống của các chàng lại không hề hấn gì. Đôi khi, các chàng TT, lẽ ra xông thẳng tới chiếm lãnh trái tim người đẹp - noãn - thì lại dính kết với nhau, vón thành cục, hoặc bìu díu với nhau: đầu dính vào đầu, hoặc đuôi dính vào đuôi. Hiện tượng bìu díu kín đáo này bình thường vẫn xảy ra sau một bệnh nhiễm trùng. Hiện tượng bìu díu ào ạt này nhất là trong trường hợp vô sinh, thường do hiện diện những kháng thể (IgA, IgG) trong tinh dịch. Thật trớ trêu, cơ thể con người lại có khả năng sản xuất ra những kháng thể làm tê liệt chính các tinh trùng của mình!
Khả năng này diễn ra như thế nào?
Thực vậy, những TT chỉ có n(23) thể nhiễm sắc, còn hết thảy những tế bào khác trong cơ thể ta đều có 2n (46) thể nhiễm sắc. Do vậy, các chàng TT chỉ sản xuất ra một nửa các phân tử mang tính bản sắc phủ mặt ngoài lớp màng của mình. Hết thảy mọi tế bào đều phải có một thẻ căn cước - một thứ “giấy chứng minh nhân dân” , nhưng các cậu TT chỉ có một nửa thứ giấy căn cước này mà thôi. Do vậy các cậu được xem là những “phần tử nghi vấn”, thậm chí là những kẻ ngoại lai, nên các bạch cầu của chúng ta huỷ diệt các cậu một cách không thương tiếc. Để tự bảo vệ, các cậu TT buộc phải sống trong chốn thầm kín (tinh hoàn, mào tinh tuyến tiền liệt...) mà bình thường ra không một bạch cầu nào hoặc kháng thể nào có thể lọt vào được. Hiển nhiên cũng những kẻ thù này thường vẫn rình rập trong đường sinh dục của nữ (âm đạo) và các cậu buộc phải mang theo mình vũ khí tự vệ có trong tinh dịch. Thật tội nghiệp cho các cậu TT, các cậu chẳng có gì hết, ngoài cái vốn gen (chứa trong một nửa tế bào).
Mỗi lần xuất tinh phóng ra hai trăm tới ba trăm triệu TT chứa trong chừng 3 hoặc 4 phân khối tinh dịch, người ta ước lượng mật độ chừng một trăm triệu TT trong mỗi phân khối. Mật độ này thay đổi tùy theo thời gian kiêng cữ (không giao hợp). Vấn đề là phải biết mật độ TT tối thiểu cần thiết là bao nhiêu để đạt tới thụ tinh. Người ta cho rằng có thể phải cần tới ít nhất 40 triệu trong 1 ml. Thế nhưng, kết quả nghiên cứu các mẫu tinh trùng đồ ở những người có khả năng sinh sản yêu cầu được thắt ống dẫn tinh, lại chứng minh rằng nhiều người trong chúng ta có một mật độ chưa tới hai chục triệu TT trong 1 ml. Do vậy hiện nay người ta cho rằng một mật độ 10 triệu trong 1 ml là có thể chấp nhận được, với điều kiện phải có 60 phần trăm TT di động và phải có rất ít TT chưa trưởng thành (4 phần trăm).
