DÉMOCRITE (460 – 370 Tr.CN)
NHÀ TRIẾT HỌC, NHÀ BÁC HỌC ĐỀ XƯỚNG THUYẾT
NGUYÊN TỬ THÔ SƠ THỜI HY LẠP CỔ ĐẠI
Cách đây hàng nghìn năm, các nhà hiền triết, các nhà Bác học từ Đông sang Tây đã hằng cố gắng đi tìm lời giải đáp cho câu hỏi: vật chất cấu tạo như thế nào, vạn vật xung quanh ta thiên hình vạn trạng nhưng phải chăng đều do một số yếu tố nào đấy cấu tạo nên. Các triết gia thời Trung Quốc Cổ đại đề xướng thuyết Âm Dương, Ngũ Hành (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ). Thời Ấn Độ Cổ đại có thuyết Lôcaita cho rằng vạn vật đều do bốn nguyên tố ban đầu là lửa, nước, không khí và đất cấu tạo nên. Các triết gia thời Hy Lạp Cổ đại mỗi người chủ trương một thuyết Héraclite (thế kỷ VI Tr. CN) cho rằng bản chất của thế giời là lửa. Anaximène, người đương thời với Héraclite, cho rằng bản chất của thế giới là không khí. Thalès (640 - 546 Tr. CN) được mệnh danh là một trong bảy ''người hiền'' thời Hy Lạp Cổ đại, chủ trương rằng bản chất của thế giới là nước. Ông lập luận nước đông lại thì thành chất rắn, nước bốc hơi thì thành chất khí, tóm lại tất cả đều có căn nguyên từ nước. Ông còn nói: “Vũ trụ được nâng đỡ bởi nước, Quả đất được mang bởi nước, ngọn lửa của Mặt trời và các sao được nuôi dưỡng bởi hơi bóc lên của nước”.
Trong số các nhà triết học và khoa học thời xưa bàn về cấu tạo của vật chất, người phát biểu đúng đắn hơn cả - là nhà Bác học thời Hy Lạp Cổ đại Démocrite (Đềmôcrit). Ông cho rằng vạn vật muôn màu muôn vẻ, nhưng cuối cùng đều cấu tạo bởi những phần tử nhỏ nhất là nguyên tử (chữ Hy Lạp atom là nguyên tử, có nghĩa là không thể chia cắt được nữa). Thuyết của Démocrite được gọi là thuyết nguyên tử thô sơ. Tuy thuyết này có dựa trên nhận xét khoa học, nhưng chỉ mới có tính chất cảm tính. Trước chúng ta gần 2500 năm, Démocrite đã viết: "Chúng ta nói nóng, chúng ta nói lạnh, chúng ta nói ngọt chúng ta nói đắng, chúng ta nói màu sắc, nhưng thực ra chỉ có nguyên tử và chân không".
Démocrite sinh năm 460 Tr. CN tại Abdère thuộc xứ Thrace, là miền đất thuộc một phần của nước Hy Lạp và nước Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay, phía Nam nước Bulgaria. Ông vừa là nhà triết học, vừa là nhà khoa học uyên thâm về nhiều lĩnh vực khoa học tự nhiên.
Aristotle đã viết về ông như sau: ''Ngoài Démocrite ra hầu như chưa có ai nghiên cứu một cách cặn kẽ về một vấn đề gì. Démocnte hầu như đã suy nghĩ đến tất cả mọi cái”. Timon de Phlionte viết: “Cái ông Démocrite thật là một người hiền". Triết gia Đức Friedrich Nietzche (1844 - 1900) viết: "Trong tất cả các hệ thống Cổ đại, hệ thống của Démocrite là logic hơn cả''.
Truyền thuyết thời xưa đã để lại cho ta hình ảnh một Démocrite như là Bác học uyên thâm về nhiều mặt và một con người luôn tranh đấu, đầy lạc quan. Tác phẩm nổi tiếng Vũ trụ luận của ông vừa có toán học, thiên văn học, khoa học - kỹ thuật, vừa có triết học, văn học. Các tác phẩm Bàn về thi ca; Sự cân bằng về tâm hồn vừa là văn học, triết học, vừa là luân lý. Tư tưởng Démocrite đã có ảnh hưởng lớn đối với nhiều triết gia đương thời cũng như của các thế kỷ tiếp theo.
GS - TSKH. ĐINH NGỌC LÂN
