PHO SỬ THI RAYMAYANA
CÂU CHUYỆN TÌNH BẤT HỦ CỦA ẤN ĐỘ CỔ ĐẠI
Ramayana (Kỳ tích của Hoàng tử Rama) là bộ sử thi lớn thứ hai, sau Mahabharata của Ấn Độ Cổ đại và cũng trở thành Thánh Kinh đối với người Ấn Độ từ ngàn xưa. Cùng với Mahabharata, sử thi Ramayana ngót ba nghìn năm nay đã đi vào tâm hồn người dân Ấn Độ như nguồn tri thức bất tận, như nền tảng của đạo lý dân tộc Ấn Độ.
Ramayana về khối lượng với chỉ bằng 1/4 số trang so với Mahabharata và khác xa Mahabhárata về phong cách và nội dung. Trong Ramayana tuy cũng có nhiều đoạn ghép nối nhưng ngắn hơn nhiều và chủ yếu mang tính chất luận lý. Rõ ràng, phần chính của Ramayana là tác phẩm của một tác giả và gần với phong cách của thơ ca cổ điển bằng tiếng Phạn của Ấn Độ sau đó. Ramayana chứa đựng ít yếu tố cổ hơn so với Mahatbharata và gây ấn tượng như một tác phẩm ra đời muộn hơn; trong khi đó Mahabharata có những tình tiết như câu chuyện về Nala lại chứng tỏ tác giả người hoàn thiện cuối cùng của Mahabharata biết khá rõ về Ramayana. Do đó các nhà nghiêng cứu cho rằng bản Mahabharata hiện được biết ra đời muộn hơn bởi Hamayana, nhưng nội dung của Mahabharata là nói về một thời kỳ cổ xưa hơn so với nội dung của Ramayana.
Các truyền thuyết cho rằng, tác giả của Ramayana và nhà hiền triết Valmiki sống vào khoảng thế kỷ VI - V Tr.CN. Văn bản học hiện nay của Ramayana, trừ phần đầu và phần cuối, xét về nhiều mặt, đã được hoàn thiện vào thế kỷ I Tr.CN. Không gian trung tâm của toàn bộ sử thi Ramayana là Agôdhia, Thủ đô của quốc gia cổ Kôsala ở phía Bắc Sông Hương.
Vua nước Kôsala là Đasaratha có bốn người con trai do ba bà vợ sinh ra; những người con trai đó có tên là Rama, Bharata, Lacsmana và Satruyna. Cả bốn anh em cùng tới triều đình Vua Janaka tham gia cuộc thi bắn cung kén chồng cho công chúa. Rama chiến thắng và giành được nàng Sita làm vợ. Rama cùng vợ là nàng Sita sống hạnh phúc trong hoàng cung của Vua cha và được Vua cha tuyên bố chọn làm Hoàng thái tử. Thế rồi, bà vợ hai Kaikây sực nhớ tới lời hứa của chồng sẽ làm bất cứ điều gì bà muốn và buộc vua Đasaratha phải đầy Rama vào rừng và đưa con trai của mình là Bharata lên làm Hoàng thái tử. Vua Đararatha và Bharata không muốn điều đó, nhưng Rama tự nguyện đi lưu đầy cùng vợ và em trai Lacsmana để Vua cha thực hiện được lời hứa của mình. Khi Vua Đasaratha qua đời, Bharata lên ngôi nhưng chàng luôn coi mình chỉ là người trợ giúp cho Rama mà thôi.
Trong khi đó, Rama, Sita và Lacsmana sống cuộc đời khổ hạnh trong khu rừng Đanđaca. Tại đây chàng đã giết nhiều quỷ dữ đến quấy phá cuộc sống của các nhà tu hành. Quỷ Ravana, Vua xứ Lanka quyết định trả thù cho bầy tôi quỷ của mình đã bị Rama giết chết. Một hôm, khi Rama và Lacsmana đi săn, quỷ Ravana biến thành một nhà tu hành tới bắt Sita đem về Lanka. Hai anh em bổ đi tìm nàng Sita ở khắp nơi, được sự giúp đỡ của chúa khỉ Sugriva và đặc biệt là viên tướng khỉ Hanuman, Rama đã biết được vợ mình bị ai bắt và hiện ở đâu. Đoàn quân khỉ khổng lồ giúp Rama đắp một chiếc cầu đá qua biển tới Lanka. Sau một trận chiến đẫm máu, Rama và Lacsmana cùng liên quân của mình đã chiến thắng Ravana và giải phóng được Sita.
Mặc dù trong suốt thời gian bị giam cầm, quỷ Ravana không cách nào mua chuộc hoặc đụng được đến nàng Sita. Thế nhưng, sau bao gian lao vất vả mới cứu được nàng Sita, mà Rama lại nghi ngờ lòng chung thủy của vợ. Để chứng minh cho sự trong trắng của mình, nàng Sita đã tự lên dàn hỏa thiêu. Song Thần lửa Agni không tiếp nhận nàng vì nàng vô tội. Sau thử thách đó, Rama mới yên tâm và cùng vợ trở về đô thành Agôđhta. Bharata trả lại ngôi báu cho anh mình và Rama lên ngôi vua trị vì đất nước.
Đoạn cuối của sử thi rõ ràng là được thêm thắt vào phần kết. Do vậy, nội dung của phần này không ăn nhập gì với nội dung chính cũng như toàn văn của các phần trên. Đoạn cuối kể tiếp về cuộc đời bất hạnh của nàng Sita sau khi trở về Agôđhia. Tuy đã chứng minh được sự trong trắng của mình, nàng Sita vẫn bị dân chúng nghi ngờ và ghét bỏ. Mặc dầu rất tin vợ, nhưng để được lòng dân, Rama buộc phải đuổi nàng Sita ra khỏi hoàng cung. Người vợ chung thủy đó tìm đến ở nhờ một nhà đạo sĩ Vanmiki. Và tại đây, nàng sinh ra hai người con trai song sinh là Kusa và Lava. Năm tháng qua đi, trong một buổi tế ngựa, đạo sĩ Vanmiki đưa hai chàng thiếu niên tới trước mọi người đọc bản trường ca Ramayana do mình sáng tác. Rama nhận ra hai con trai của mình và cho người ở đón vợ về. Lúc này, tuy đã được minh oan, nhưng vì quá buồn phiền, nàng Sita kêu cầu mẹ mình là nữ Thần Đất đón nàng trở về lòng đất. Đất nứt ra và nàng Sita biến mất. Sau sự việc đó, Rama cũng trở về trời và hiện nguyên hình là Thần Vishnu.
Sử thi Ramayana là một tác phẩm văn học vĩ đại của đất nước Ấn Độ ca ngợi những con người trong sạch và nồng cháy yêu thương. Rama nổi lên như một vị anh hùng lý tưởng và thánh thiện; Sita không chết hiện lên như một vẻ đẹp tuyệt vời của đóa hoa trắng trong mà còn là hình ảnh của người phụ nữ Ấn Độ tiêu biểu: thủy chung, dũng cảm và cao thượng. Tướng khỉ Hanuman trung thành và dũng mãnh... Chính vì lẽ đó, đến những thế kỷ sau, Ramayana đã được chuyển dịch ra nhiều thứ tiếng địa phương Ấn Độ và đã là nguồn cảm hứng vô tận cho nhiều tác phẩm thơ ca, kịch, họa điêu khắc. Sử thi Ramayana không chỉ được phổ cập rộng rãi ở Ấn Độ mà còn có ảnh hưởng lớn đối với các quốc gia ở Đông Nam Á. Tại Myanmar, Thái Lan, Lào, Cămpuchia, Mã Lai, Inđônêsia, Việt Nam các dị bản của sử thi Ramayana từ lâu được dân chúng yêu mến.
PTS. NGÔ VĂN DOANH
