Ta cảm nhận một mùi bằng cách nào?
Theo sự lan truyền, các tín hiệu thần kinh của màng nhầy khứu lạc tới não, đi qua một cấu trúc thần kinh trung gian gọi là hành khứu giác.
Hãy tưởng tượng bạn ngồi trước một tách cà phê nóng. Mùi thơm của nó liên quan với khoảng 800 chất hóa học bay hơi có thể lọt vào màng nhầy khứu giác. Hàng triệu nơron khứu giác ở đây có một cách bố trí đặc biệt: đầu sợi nhánh duy nhất của chúng có lông trải ra trong chất nhầy. Màng của những lông này chứa các protein gọi là thể nhận cảm khứu giác, có liên hệ với các phân tử có mùi. Mối liên hệ này kéo theo một phản ứng dây chuyền trong nơron, với kết quả cuối cùng là phát đi một tín hiệu thần kinh. Sau khi phát hiện ra những chất nhận khứu giác đầu tiên năm 1991, hai nhà khoa học người Mỹ Linda Buck và Richard Axel (giải thưởng Nobel năm 2004) chứng minh rằng mỗi nơron khứu giác chỉ có một loại chất nhận, rằng mỗi chất nhận đáp lại nhiều phân tử và mỗi phân tử được nhận ra bởi nhiều chất nhận.
Các sợi trục của nơron thể hiện cùng loại chất nhận tập trung ở cùng một vùng, gọi là cuộn tiểu cầu, trong hành khứu giác, mỗi cuộn tiểu cầu chứa khoảng 25.000 nơron ở chuột (và 2000 cuộn tiểu cầu/hành). Tín hiệu của 25.000 nơron này ở đây được truyền cho 25 tế bào hình mũ ni, là những nơron truyền tín hiệu tới vỏ khứa giác. Vỏ này thật ra phủ lên nhiều cấu trúc não nối với nhau, đặc biệt là vỏ hình quả lê và vỏ trong mũi. Tính phức tạp của thông tin ban đầu được khôi phục ở đây, vì vỏ khứu giác nhận các tín hiệu bắt nguồn từ nhiều cuộn tiểu cầu. Rất nhiều trình độ mã hóa của toàn bộ hệ thống cho thấy ta phân biệt hàng nghìn mùi chỉ bằng vài trăm chất nhận khác nhau.
Ra khỏi vỏ khứu giác, thông tin được gửi tới cấu tạo dưới đồi não, đồi não, hạch hạnh, cá ngựa và vỏd mắt-trán. Nhưng một số cấu trúc này, đặc biệt là cá ngựa và hạch hạnh, cũng có liên quan với sự ghi nhớ Chẳng hạn, cá ngựa ghi nhận các sự kiện diễn ra trong khi cảm nhận mùi. Có lẽ điều này giải thích khả năng của một mùi làm gợi lạ những kỷ niệm, theo ''hội chứng Proust'' nổi tiếng. Nhưng các mối liên quan giữa trí nhớ và khứu giác vô cùng phức tạp. Vladimir Nabokovd từng viết: “Trí thớ có thể làm sống lại tất cả, trừ các mùi, mặc dù không gì làm sống lại hoàn toàn quá khứ như một mùi vào lúc hắn liên hệ.”
